Ку қызбасын зерттеудің қысқаша тарихы

І.Кіріспе

Ку-қызбасы әлемнің барлық елдерінде, әсіресе тропикалық аймақтарда таралған. Тек қана Финдляндия, Швеция, Норвегия, Дания елдерінде және Молдовияда ауру тіркелмеген. Совет Одағында 1957-1985 жылдары жыл сайын Ку- қызбасымен 350-1477 адам ауырған. Аурудың табиғи және антропургиялық ошақтары бар. Жабайы және үй жануарлар арасында ауру кең тараған. Қазақстан республикасында Ку қызбасы жиі кездеседі, бірақ дәрегерлік қауым бұл ауруды анықтайтын зерттеу жұмыстарын жургізбейді, көбінесе бұл ауру басқа диагнозбен өтеді. Аурудың клиникалық көріністерін алғаш рет 1937 ж. Е.Г.Деррик анықтап жазған. Бұл ауру 1933-1935 жж. Квинслендте (Австралия) ет және сүт комбинаттарының жұмысшылары арасында пайда болған. Аурудың арнайы клиникалық көріністері анықталмағаннан соң, ауруды Е.Г.Деррик «Q-fever» деп атаған (query – белгісіз). 1937 ж. Е.Г.Деррик Ку-қызбамен ауратын науқастың қанынан қоздырғышты бөліп алған. 1939 ж. Ф.Бернет және М.Фридман аурудың қоздырғышы риккетсиялар туыстығына жататынын дәлелдеген. Қоздырғышты Rickettsia burnetii, кейін Coxiella burnetii деп атаған (америкалық ғалым N.R.Cox құрметіне).

1951 ж. Ресей әскері дәрігері И.А.Шифрин аурудың клиникалық көріністерін Совет Одағының ортаазиялық республикаларында анықтап жазып, оны «термез қызбысы» деп атаған. М.П. Чумаков науқастардан бөлінген қоздырғышты риккетсиялар тобына жататынын анықтаған. Бұл ауруды зерттеуде Қазақстан ғалымдарының (Е.Н. Бартошевич, И.Л.Касаткина, Н.Т.Ермуханова, Н.П.Петрова) үлесі зор.Антропургиялық ошақтарда аурудың көзі үй жануарлары болып табылады (33% - ірі қара мал). Көбінесе жануарлардың арасында ауру латентті түрде өтеді, бірақ пневмония, бронхит, ринит, коньюнктивит, аборт дамуы мүмкін. Аурудың манифестік түрлері мал төлдегеннен кейін пайда болып, коздырғыш қағанақ суымен сыртқы ортаға бөлінеді. Осымен қатар, коздырғыш сүт және нәжіс арқылы бөлінеді.

Әдебиеттерге және жеке зерттеулеріміздің ұзақ мерзімді нәтижелеріне сүйене отырып, шолуда безгектің қоздырғышын диагностикалау және генотиптеу бойынша зертханалық әдістер туралы қазіргі заманғы ақпарат ұсынылған. Зерттеу мақсаттарына байланысты C. burnetii-ге антиденелерді анықтаудың әртүрлі әдістерін таңдау немесе әртүрлі биологиялық үлгілерде осы қоздырғышты анықтау ұсынылады. Көптеген елдер үшін Q безгегі аурудың кең таралған, кәсіби сипатына және ауылшаруашылық жануарларын жұқтыруға байланысты айтарлықтай экономикалық шығындарға байланысты маңызды медициналық және әлеуметтік проблема болып табылады, бұл инфекция түсік түсіру, өлі туылу және әлсіреген ұрпақтардың туа басталуы және белгілі патологиялық өзгерістерге әкелуі мүмкін.Q безгегінің созылмалы түрі - бұл аурудың жиі кездесетін нәтижесі: мысалы, Францияның оңтүстігінде эндокардиттің барлық жағдайларының 5-тен 8% -на Q безгегінің қоздырғышы C. burnetii себеп болады. Аурудың мұндай дамуы көбінесе мүгедектікке, ал көптеген жағдайларда өлімге әкеледі. Коксиеллезді эндокардитпен емдеу ұзақ және қымбат тұратын кешенді емдеуді қажет етеді, ал кейбір жағдайларда тіпті хирургиялық араласуды қажет етеді. Q безгегінің қоздырғышы Риккетсия тұқымдасының өкілдерімен бірге ортақ физиологиялық және морфологиялық қасиеттерге ие, олар Rickettsiaceae тұқымдасының өкілі ретіндегі C. burnetii патогенді ертерек жіктеуді, риккетсиялардың тәртібін дәлелдеді. 16S рибосомалық РНҚ генін талдауға негізделген филогенетикалық зерттеулер бізге осы жіктемені қайта қарастыруға және C. burnetii-ді легионелластар, Гаммапротеобактериялар тобына ауыстыруға мүмкіндік берді.Сонымен, осы кезеңде келесі жіктеу маңызды: C. burnetii түрі Coxiella phyla prototeobacteria тұқымдасына жатады, Coxiellaceae тұқымдасының LegioneLlales бұйрығына жататын гаммапротеобактериялар класына жатады.Q безгегі (q-febris) - жануарлар мен үй құстарының , коммерциялық және жабайы сүтқоректілерінің табиғи ошақты зоотехникалық антропониялық