Отбасы әлеуметтануы

№ 4 тақырып: Отбасы әлеуметтануы

1. Отбасы, оның әлеуметтік мәні, құрылымы мен қызметі.

Әлеуметтану бойыншы отбасы - әлеуметтік рұқсат етілген және салыстырмалы түрде тұрақты туыстық, неке немесе бала асырап алуға байланысты, бірге тұратын және бір-біріне экономикалық тәуелді адамдардың бірлестігі

Отбасы адамды, оның құндылықтары мен көзқарастар жүйесін қалыптастырады, онда адамның жеке басы қалыптасады. Отбасы-қоғамның ажырамас бөлігі және оның мәнін азайту мүмкін емес. Бірде-бір ұлт, бірде-бір өркениетті қоғам отбасысыз жасай алмады. Қоғамның жарқын болашағы да отбасысыз бола алмайды.

Отбасы - бұл күрделі әрі  көп қырлы әлеуметтік жүйе

адамның қызметі. Отбасы институтының жағдайы көптеген факторларға, мемлекеттің нақты шындықтары мен мүмкіндіктеріне байланысты. Отбасының түбегейлі өзгерістері әлеуметтік экономикалық өмірдегі түбегейлі өзгерістерсіз мүмкін емес, бұл ұғымдар тығыз байланысты болып келеді.

 Отбасы қоғамның негізі бола отырып, әртүрлі маңызды қызметтерді атқарады. Алдымен, бұл ұрпақ жалғастыру қызметі, яғни әрбір ұлттың негізі. Халыөтың демографиялық жағдайына ерекше әсер етеді. Екіншіден, отбасы халықтың материалдық-экономикалық және тұрмыстық шаруаларында ерекше қызмет атқарады. Ерлі-зайыптылардың шаруашылық жұмысын бірігіп атқаруы, финанстық мәселелерді бөліп алуы отбасының экономикалық дербестігін арттырады.

Отбасылық құрылымдардың түрлері әр түрлі және ерлі-зайыптылық, туыстық және ата-ана сипатына байланысты қалыптасады.

Отбасы формалары:

Құрама ядролық отбасы-үйленген адамнан тұратын отбасының негізгі түрі

жұптар мен олардың балалары. Оның негізгі белгісі — автономия.

Кеңейтілген отбасы- ядролықт отбасыдан басқа ұрпақтарды қамтиды:

ата-әжелер, ағалар, тәтелер және т. б.

Отбасы құрылыымы жағынан отбасылық өтілі бойынша,  балалар саны бойынша, басшылық түрі бойынша, әлеуметтік құрамы бойынша, қарым-қатынас сапасы, өмір сүру жағдайы бойынша деп бөлінеді.

 2. Отбасының пайда болуының тарихи аспектісі, формалары, олардың даму тенденциялары.

Отбасы ғылымының негізін қалаушы-Льюис Генри Морган. Морган адамзат қоғамының бүкіл тарихын 3 дәуірге бөледі: жабайы,

варваризм, өркениет. Морган отбасының келесі формаларын анықтады:

1. Қандас отбасы арасындағы топтық некеге негізделді.

2. Пуналуальдық отбасы бірнеше апалы-сіңлілердің топтық үйленуіне сүйенді .Топтық некенің бұл түрін тұрақты институтқа айналдыру

отбасының әлеуметтік негізін құрды. Тәжірибе жинақтай отырып, бұл табиғи топ әлеуметтік ұйымға (тұқымға) айналады, оған тек аналар, олардың балалары және әйел ұрпақтарының қанымен байланысты ұрпақтары кіреді.

3. Синдиасмиялық немесе жұптасқан отбасы жеке некеге негізделген

жұп, бірақ ерекше өмір сүрусіз жүзеге асты. Одақтың ұзақтығы тараптардың  ниетіне байланысты болды.

4. Патриархалды отбасы бір ер адамның бірнеше әйелге  үйленуіне негізделген.

5. Моногамдық отбасы. Мұнда жеке жұп өмір бойына бір рет үйленеді.

 3. Отбасының өмірлік циклі және отбасы бірлігі. Неке – тұрмыс түсінігі.

Социологияда неке дегеніміз —  отбасын қалыптастыру мен оған қоғамдық  бақылау  жасаудың  дәстүрлі  тәсілі,  жыныстардың  еркек  пен  әйелдің,  арасындағы бір-біріне және өз балаларына, ата-анасына қатысты құқықтары  мен міндеттерін белгілейтін қатынас формасы.