Лекции по "Культурологии"

Мәдениеттану

Абдазимова Сабина

Мәдени-тынығу жұмысы, 1 курс

1.Мәдениет типологиясы: мәдениет типі түсінігі, мәдениеттердің тарихи типологиясы, сызықтық және жергілікті ыңғайлы құрылымдар. 

     Мәдениет. Қазақ тілінде бұл термин арабтың «маденият» - қала, қалалық деген сөзінен енген. Мәдениет дегеніміз - күнделікті тәжірибеде адамдар арасындағы қарым-қатынас пен қарым-қатынас формалары. Мәдениет белгілі бір қоғамға тән білімнің белгілі бір деңгейін болжайды, демек, қоғамның білімдерін, дағдыларын,, нормалары мен құндылықтарын игеру процесі.

     Мәдениет типологиясы – жалпылама үлгі немесе типті пайдалана отырып, әлеуметтік-мәдени жүйелер мен объектілерді бөлуге және оларды топтастыруға негізделген ғылыми танымның әдісі.Мәдениетке тән көріністердің әртүрлілігі, оның әртүрлі қызметтерді атқару қабілеті, сонымен қатар табиғат пен қоғамның әртүрлі құрамдас бөліктерімен өзара әрекеттесуі мәдениеттер типологиясының қажеттілігін тудырады.

     Типология – мәдениет объектілерін олардың кез келген белгілерінің ортақтығына қарай жүйелеуге мүмкіндік беретін ғылыми әдіс. Бұл тәсіл арқылы мәдениет типологиясы мәдени объектілердің әртүрлі топтарын оларды неғұрлым толық зерттеу, салыстыру және сипаттау үшін бөліп көрсетуге және жіктеуге мүмкіндік береді. Қазіргі мәдениеттануда мәдениеттер типологиясына екі негізгі әдіснамалық көзқарас дамыды. Олардың біріншісі мәдениетті диахрондық аспектіде қарастырады, яғни. тарихи дамуында және тарихи типологияның әртүрлі үлгілерін береді. Екінші көзқарас мәдениетті синхронды аспектіде – мәдени орталықтардың кеңістікте орналасуы және олардың бір-бірімен әрекеттесу арқылы типтендіреді. Осы әдістемеге сәйкес мәдениет типологиясы мәдениеттануда әртүрлі үлгілер мен нұсқаларда ұсынылған Батыс-Шығыс дихотомиясын береді.

     Мәдениеттердің тарихи типологиялары.

Бұл топтың типологиялары мәдениеттің әртүрлі нақты тарихи түрлері пайда болған және қызмет еткен дүниежүзілік тарихтағы жекелеген тарихи кезеңдер мен дәуірлерді анықтауға негізделген. Тарихи типологиялар өткеннен бүгінге дейін болашаққа дейінгі сызықты бағытталған процесс ретіндегі уақыт туралы христиандық идеяға негізделген. Сонымен бірге, орта ғасырларда дүниежүзілік-тарихи дамудың осы сызығында төрт патшалық (ассирия, парсы, македония және рим) бөлінді, олардың дамуы жыл мезгілдерінің ауысуының табиғи процестеріне сәйкес циклді түрде өтті, сондай-ақ адамзаттың жас ерекшеліктеріне қарай (сәбилік, жастық, кемелдік және кәрілік) бөлуге сәйкес. Содан бері тарихи және мәдени дәуірлерді бір-бірінен ажырату негіздерінің саны айтарлықтай өсті. Бүгінгі таңда мәдениеттің тарихи типологиялары аясында бірнеше көзқарастар бар.

2. Мәдениет тілі белгілер жүйесі ретінде. Мәдениет тілі семиотикалық жүйе ретінде.

      Мәдениеттің семиотикасы туралы айту-бұл мәдениет туралы белгі жүйесі ретінде айту және кез-келген мәдени құбылыстарды ақпарат пен мағынаны беретін мәтіндер ретінде қарастыру. Кез-келген мәдениетті түсіну дегеніміз-оның семиотикасын түсіну, онда қолданылатын белгілердің мағынасын анықтай білу және олардан жасалған мәтіндерді декодтау. (Естеріңізге сала кетейін, мәдениеттанудағы "мәтін" сөзі тек жазбаша хабарлама ғана емес, сонымен қатар ақпарат тасымалдаушысы ретінде қарастырылатын кез-келген объект (өнер туындысы, зат және т.б.) дегенді білдіреді).

Әр адам өз мәдениетінің семиотикасын көп немесе аз түсінеді. Шетелдік мәдениеттермен жағдай әлдеқайда нашар. Оның белгілері мен мәтіндерінің мағынасы мен мағынасын түсінуді үйрену үшін көп күш қажет, бірақ кімде-кім бұл жерде ана тілін, памперстерден таныс мәдениетті түсінетін деңгейге жетеді. Кез-келген мәдениеттің тілі ерекше және ерекше. Бірақ барлық мәдениеттерде бірдей белгілер мен белгілер жүйелері қолданылады. Сондықтан кез-келген мәдениетті түсіну үшін оларды білу керек.

1. Мәдениеттің маңызды жүйелерінің типологиясы