Тарихи топонимика

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министірлігі

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

«Тарих, экономика және құқық» факультеті

Өзіндік жұмыс

                      Тақырыбы: Тарихи топонимика

                                     Орындаған: ИСТ-11 топ студенті Съезов Р.Қ

                                              Тексерген: aға оқытушы, магистр Мырзабаева Б.М

Орал қаласы, 2020

ЖОСПАР

КІРІСПЕ..........................................................................................3

І   ТАРАУ. ТОПОНИМИКА ЖӘНЕ ОНЫҢ БӨЛІМДЕРІ

1.1 Топонимика туралы түсінік......................................................5

1.2 Топонимика бөлімдері, жіктелуі..............................................7

ІІ   ТАРАУ. ТҮРЛІ ЕЛДЕР ТОПОНИМИКАСЫНА ШОЛУ

2.1 Қазақстан топонимикасы........................................................12

2.2 Ресей топонимикасы...............................................................14

2.3 Орта Азия қалаларының топонимикалық даму тарихына қысқаша шолу................................................................................17

ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................20

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................21

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі: Адам өмірінде қай жерде болмасын, жер-су аттарын үнемі кездестіреді. «Қазіргі қоғамдағы өмірді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес», - дейді белгілі топонимика маманы Эдуард Мурзаев. - Олар барлық жерде және әрқашан біздің балалық шағымыздан бастап біздің ойымызбен бірге жүреді. Жер бетіндегі барлық нәрсенің өз мекен-жайы бар, бұл мекен-жай адамның туған жерінен басталады. Туған ауыл, ол тұратын көше, қала, ел - бәрінің өзіне тән атаулары бар».

Ғалымдар ұзақ уақыт бойы мыңжылдықтар бойы өмір сүріп келе жатқан жер-су атаулырының беріктігіне назар аударды. Ұлттар жойылып, тілдер жоғалып, атауларда өзгеріске ұшырағанымен, өмір сүре береді: уақыт өте келе олардың дыбысы, жазылуы, кейде мағынасы да өзгереді. Жаңа ұрпақтар қандай мағына білдіретінін білмеседе, олардан бұрын өмір сүрген халықтар арқылы және олар білмейтін тілдер арқылы берілген атауларды қолданады. Адамның ізденімпаз ойы мұндай жағдайға шыдай алмайды, сол себепті, адамдар айналасындағы есімдерді түсінуге бұрыннан ұмтылып келеді. Бірақ тиісті дайындықсыз, барлық жағдайлардан алыс, бұрыннан келе жатқан, жат, көбінесе өлі тілдерде пайда болған атаулардың мағынасын ашу қиынға соғады. Атауларды тәуелсіз түсіндірудің нәтижесі - оларды қайта қарау, түсініксіз атауларды қазіргі тілдің сөздерінен түсіндіруге деген ұмтылыс болып табылады. Әдетте, аңыздар да, дәстүрлер де, әңгімелер де дәл осындай атаулардың пайда болу жағдайлары туралы айтылады.

Ал, Топонимика дегеніміз - барлық географиялық жеке атаулардың мағынасы мен этимологиясын ғылыми тұрғыдан, олардың нақты шығу тегі мен мағынасын бұрмаламай ашуға мүмкіндік беретін ғылым.

Барлық жер атауларының өзіндік мән-мағынасы бар. Бірде-бір адам өзенді, көлді немесе ауылды «дәл осылай» деп, дыбыстардың кездейсоқ тіркесімі арқылы атай салмағаны анық. Сондықтан кез-келген, тіпті ең күрделі және бір қарағанда түсініксіз болып көрінген географиялық атауды, оның сыртқы түр сипатына қарай, орналасқан орнына қарай түсіндіруге әбден болады. Халықтың тілі қатып қалған нәрсе емес, ол өзгереді, дамиды, кейбір сөздер мүлдем жоғалады, кейбіреулері мағынасын өзгертеді. Сондықтан белгілі бір өзеннің, ауылдың, қаланың атауын түсіндіру қиынға соғып жатады. Таңқаларлық нәрсе, қазіргі кездегі атаулардың арқасында ана тілінің ескірген, көптен бері ұмытылып бара жатқан сөздері, бөтен және тіпті жоғалып кеткен «өлі» тілдердің сөздері анықталып жатады.