Номадизмнің ерекшелігін

Семинар тапсырмалары

§1 Енді Сіз білесіз:

1. Номадизмнің ерекшелігін;

Жалпы, "Номадизм" - грек сөзінен шыққан" номасрад"," номадес "- малшылардың" көшпелі " өмір салтын білдіреді. Ол адамдардың көшпелі мал шаруашылығына көшуімен байланысты-номадизм б.з. д. екінші мыңжылдықтың аяғы мен бірінші мыңжылдықтың басында Еуразиялық тау – дала тайпалары ортасында пайда болды және Орталық және Батыс Азияның бірқатар елдерінде сақталды. Қазақстан экономикасындағы номадизмнің ерекшелігі оның қалыптасуы мен дамуының көпғасырлық тарихы мал шаруашылығына, көшпелі өмір салтына негізделген. Мал шаруашылығы, өмірдің басты өзегіне айналған бүкіл қазақ қоғамының даму шыңының тарихи тәжірибесі Қазақстанның экономикалық ойының негізгі көздерінің бірі болып табылады, қазақ фольклорынан алынған деректер мұны толық растайды. Біздің ата – бабаларымыз ғасырлар бойы бір-бірімен кездескен кезде, бірінші кезекте: "мал-жан тірі ме?"- деп сұрады саулық. Бірінші кезекте, содан кейін жанға денсаулық қойылды. Бұл мысал Қазақстан малшыларының көшпелі өмір салтының экономикасында номадизмнің басым болғандығын көрсетеді. Номадизмнің ерекшелігін түсіну үшін ұлттық "менталитет" ұғымын білу керек, яғни біреуді сүю, ойлау, әлемді түсіну қабілеті, қазақ халқының менталитетіне оның ашықтығы, қонақжайлылығы, меймандық достығы жатады. Н. Ә.Назарбаевтың айтуынша: қазақ халқының генетикалық ерекшеліктеріне ашықтық, тілектестік, қажеттінің бәрін бөлісе білу жатады. Олар ешқашан ешкімге жеккөрушілік сезімін білдірмеген және ешқашан халықаралық қақтығыстың қайнар көзі болған емес дейді. Қазақтардың қоныс аудару дәуірінде Ұлы даланың қатал жағдайлары халықты жеке өмір сүруге мүмкіндік бермей, өзара көмекке үйретті. Көшпенділердің мінез-құлқына өзара қолдаудың, қайғы-қасіретті ашудың және бір-біріне көмектесудің қасиеттерін жатқызуға болады. Осының бәрі қазақ ұлтының нығаюына, өсуіне алып келді. Бұл туралы" ашық көңіл-күй үйдің тарлығын білдірмейді"," от қайдан, сол жерден жылы"деген сөздер айтады. Қазақ халқының мұндай ерекшелігі, оның жақсы қасиеттері демократиялық қоғам құруға көмектесуі керек. Оның іргетасы ұлтаралық келісім, бір-бірін түсіну болып табылады. Бірақ қазақ мәдениеті, ғылымы, экономикалық, мәдени оқиғалар, халық басынан өткерген, империялық, содан кейін кеңестік – коммунистік идеологияның ықпалында болған құбылыстар тарихи зерттеулерден шеттетілді деп айту керек. Бұл жағдай" отаршылдық жүйеге кірмейтін шағын халықтардың өзіндік тарихы жоқ"деген тұжырымдаманың нәтижесі болды. Осыған байланысты жазбаша құжаттық тарихты қалдыру құқығынан айырылған қазақ халқы өз құндылықтарын халықаралық деңгейде толық көрсете алмады. Егемендік, тәуелсіздік алғаннан кейін әлемдік жұртшылықпен жан-жақты өзара іс-қимыл жасауға, олардың тарихы, мәдениеті, әдебиеті мен жалпыадамзаттық құндылықтары негізінде алынған баға деңгейімен танысуға мүмкіндік туды. ЮНЕСКО 1995 жылды –Абай жылы, 1996 жылды – Жамбыл жылы, 1997 жылды –Әуезов жылы деп атаған. Осыған байланысты, номадизм дәуірінен өткен, ренесансқа дейін жеткен, Ренесанс дәуірінен өткен немесе өтпей қалған қазақтар ғалымдар, тарихшылар, әдебиетшілер сұрастырады. Егер" Ренесанс "ұғымы жаңаруды, прогресті, өркендеуді білдіретін қалыптасқан саяси – экономикалық дәуірлерді еске алсақ, онда бір кездері" артта қалған" атағын алған қазақ халқы Ренесанстан аман қалды деп сеніммен айтуға болады. Егер белгілі бір тарихи кезеңде бір мәдени-рухани әлеуетті бұрынғы әдіснамалық сілтемелермен, қоғам дамуының жалған заңдылықтарымен анықтауды қарастыратын болсақ, онда біз тағы да қателерге тап боламыз. Бұл әдістің қателігі бірнеше рет дәлелденді. Әлемдік тарихи процесс бір жағынан әлеуметтік саяси өмір мен екінші жағынан мәдени және рухани шындық арасында тұрақты сәйкестік әрдайым бола бермейтінін көрсетеді. Мұны келесі мысалдардан байқауға болады. Ежелгі гректер мәдени қоғам үстемдік еткен кезде классикалық мәдениеттің гүлдену кезеңіне ие болды.Еуропадағы ортағасырлық діни мистицизм кезінде Ренессанс жақсы дами бастады. Классикалық неміс философиясы мен мәдениеті Наполеон әскері Германияны жеңген кезде өркендеді. ХІХ ғасырдағы бекініс Ресей мәдениет пен әдебиеттің "алтын ғасыры" деп аталды. Ұлы Гегель бір кездері әлеуметтік-саяси және мәдени-рухани даму деңгейінің арасындағы сәйкессіздікті "тарихтың жалған парағы"деп санады. Егер еуропалық ренесанс Дантедан және Джоттодан басталып, Байроннан аяқталса, онда қазақ Ренесансы Шоқан мен Құрманғазыдан басталып, Абаймен аяқталады деп болжауға болады. Бұл жай салыстыру емес, бұл жан-жақты, терең талдау мен зерттеуді қажет ететін болашақ. Уақыт өте келе тарихи тұлғалардың бейнелері, ұлттық мәдениеттің әлемдік мәні, оның алғашқы тамыры жаңа жолмен ашыла бастайды. Сонда ғана қазіргі және болашақ ұрпақты ХІХ ғасырда туған Абаймен және басқа ақындармен, композиторлармен, ғалымдармен және ағартушылармен таң қалдыруға болмайды. Керісінше, ХІХ ғасырда қазақ халқының мәдени-рухани жаңғыруы әлемге Абай, Құрманғазы, Шоқан, Ыбырай сияқты көрнекті тұлғаларды әкелмеді.