Бидай ұнының газ және қант түзілу қабілеттері

                                             Кіріспе

Наубайхана өндірісінде ұнды, ашытқыны, тұзды, қантты, және т.б. нан пісіру үшін қолданылатын шикізаттарды белгілі бір уақыт ішінде ғана сақтайды. Ал,  кейбір наубайханалық шикізаттар дайындық операцияларын жүргізуді талап етеді.

Ұнды сақтау кезінде, әсіресе жаңа тартылған ұнды сақтау кезінде оның сапасын өзгертетін бірқатар процестер жүреді. Ұнның бұрынғы сапасына, сақтау жағдайы мен ұзақтығына байланысты ұнның қасиеті жақсаруы немесе нашарлауы мүмкін. Ұнды тартқаннан кейін оны қолайлы жерде сақтау кезінде оның наубайханалық қасиеті жақсарады. Бұл өзгерісті ұнның жетілуі деген терминмен атау қабылданған. Ал, ұн стандартқа сай сақталмаған жағдайда оның қасиеті керісінше, нашарлайды, кейбір кезде ұн жарамсыз болып қалады.

Бұрынырақта нан зауыттарына ұн қаптарда келіп түсетін және қолмен немесе механизациялаудың қарапайым құралдарының (автотиегіштер, вагонеткалар, тасымалдағыштар) көмегімен ұн қоймасына беріліп отырды.

Соңғы жылдары диірмендерде де, нан зауыттарда да ұнды қапсыз (ыдыссыз) тасымалдау және сақтау кеңінен қолданылуда.

2.1 Ұнды қаппен сақтау

Ұны бар қаптар қоймада міндетті түрде поддондарда (стеллаждарда) және штабельдерге (әдетте үштікпен) орналастырылады. Қолмен орналастыру кезіндегі штабельдің биіктігі – 8 қатар қап, ал автотиегішпен жатқызған кезде – 12 қатар қап. Келіп жатқан ұнды есепке алу қаптардың саны бойынша және платформалық таразыда анықталатын салмағы бойынша жүргізіледі.

Жобалау нормалары нан зауытындағы ұнның 7 тәуліктік қорын және ұнның жалпы қоймасынан ұнның екі ауысымдық қорына жеке, қоршалған (шығын) қоймасын бөлуді қарастырады.

Наубайхана өнеркәсіптерінде қаптағы ұнды қабылдап алу, жылжыту және қоймаға орналастыру бойынша қолмен жасалатын операцияларда көптеген жұмысшылар шұғылданып еңбек етеді. Ұнның ыдысына (қаптарға) да көп шығындар қажет етілетін болған. Ұнды қапта сақтаған кезде ұнның ысырап болуы да (тозаңданудан және қаптардан түскен ұн түрінде) салыстырмалы түрде көп болады.

2.2 Ұнды қапсыз (ыдыссыз) сақтау

Ұнды ыдыссыз тасымалдау мен сақтауды енгізу жүк көтерушілердің және ұн қоймасы қызметкерлерінің ауыр дене еңбегін жояды, ұнның шығындалуын күрт төмендетеді, қаптық ыдысқа кететін шығындарды толығымен болдырмайды. Ұнды ыдыссыз сақтауды оны зауыт ішінде пневматикалық жылжытумен және оны өндіріске жіберер алдында қыздырумен үйлестіру бидай ұнының тартылғаннан кейінгі жетілуін жеделдету үшін де, наубайханалық қасиеттерін жақсарту үшін де пайдаланылуы мүмкін.

Наубайхана кәсіпорындарында ұнды ыдыссыз қабылдауға, тасымалдауға, сақтауға және өндіріс ішінде оның орнын ауыстыруға арналған қондырғыларды жобалаған және пайдаланған кезде еңбек қауіпсіздігі жөніндегі арнайы шаралар да қарастырылуға тиіс екендігін атай кету керек. Бұл ұн бөліктерінің ұн құбырларының қабырғасына және қондырғылардың басқа да конструктивтік элементтерінің беттеріне үйкелуінің айтарлықтай жоғары потенциалдағы статикалық электр зарядтарының пайда болуына және жинақталуына алып келетіндігімен байланысты. Сондықтан қондырғы элементтерін жерге тұйықтауға және жарылыстан қауіпсіздіктің басқа да шараларына көп көңіл бөлінуі тиіс.

Ұн тартатын комбинаттардан алыста орналасқан шағын және орташа қуаттылықтағы наубайхана кәсіпорындары үшін ұнды контейнерлерде тасымалдау да қолданылуы мүмкін.

2.3 Сақтау кезінде ұнның бұзылуын болдырмау

Ұнды ұзақ уақыт сақтаған кезде онда белгілі бір жағдайда ұнның бұзылуын тудыратын процестер жүруі мүмкін.

Ұнды  сақтаған кезде онда ауаның оттегін сіңірумен және көмірқышқыл газын (көміртек диоксидін), ылғал мен жылуды бөліп шығарумен байланысқан «тыныс алу» процесі жүреді. Бұл процесс ұнның моноқанттарының тотығуының және ұнның микроорганизмдерінің тыныс алуының салдары болып табылады. Ауа оттегін сіңіру де кейбір химиялық тотығу процестерімен (жекелей алғанда майлы қышқылдардың және ұн пигменттерінің тотығуымен) байланысты болып келеді.