Өлшемдер туралы негізгі ақпарат

2.1 ӨЛШЕМДЕР ТУРАЛЫ НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕР.

ӨЛШЕУ ҚАТЕЛІКТЕРІ

(No1 тақырып – 1 сағат)

(№1 дәріс – 1 сағат)

2.1.1 Өлшемдер туралы негізгі ақпарат. Өлшеу түрлері мен әдістері

Өлшеу – өлшеу құралдарының көмегімен физикалық шаманың мәнін эксперименттік жолмен табу процесі. Кең мағынада өлшеу - бұл өлшеу ақпаратын өндіруге әкелетін ақпараттық процесс. Өлшеу ақпараты сандық түрде беріледі және оны кейіннен технологиялық персонал немесе өндірістік процесті басқару мен басқарудың автоматтандырылған жүйесі пайдаланады.

Өлшеу объектісі физикалық шама болып табылады. Мысалы, температура, қысым, шама, шығын және т.б.

Өлшеу ақпаратын алу үшін өлшенген шаманы белгілі өлшемдегі физикалық біртекті шамамен салыстыру қажет. Процестің нәтижесі физикалық шаманың мәні болып табылады [pic 1], мұнда q - қабылданған бірліктерде физикалық шаманың сандық мәні; U – физикалық шаманың бірлігі. Өлшеу кезінде табылған Q физикалық шамасының мәні нақты деп аталады .

Өлшеу принципі – өлшемдердің негізін құрайтын физикалық құбылыс немесе физикалық құбылыстардың жиынтығы. Мысалы, термоэлектрлік эффект көмегімен температураны өлшеу.

Өлшеу әдісі – өлшеу құралдары мен принциптерін қолдану әдістерінің жиынтығы.

Өлшеу құралдары (ӨҚ) стандартталған метрологиялық қасиеттері бар қолданылатын техникалық құралдар болып табылады .

Өлшемдердің әртүрлі түрлері бар . Өлшеу түрлерін жіктеу өлшенетін шаманың уақытқа тәуелділік сипатына, өлшем теңдеуінің түріне, өлшеу нәтижесінің дәлдігін анықтайтын шарттарға және осы нәтижелерді өрнектеу әдістеріне негізделеді.

A) Өлшенетін шаманың өлшеу уақытына тәуелділік сипатына қарай статикалық және динамикалық өлшемдер бөлінеді .

Статикалық - өлшенетін шама уақыт өте тұрақты болып қалатын өлшемдер. Мұндай өлшемдер, мысалы, бұйымның өлшемдерін өлшеу және т.б.

Динамикалық деп өлшенетін шама уақыт бойынша өзгеретін өлшемдерді айтады, мысалы, технологиялық процесс кезінде температураны, қысымды, реагент шығынын өлшеу.

B) Өлшем теңдеуінің түрі бойынша анықталатын нәтижелерді алу әдісі бойынша тура, жанама, жиынтық және бірлескен өлшемдер.

Тікелей өлшемдер – бұл физикалық шаманың қажетті мәнін тікелей эксперименттік деректерден табуға болатын өлшемдер.

Жанама – шаманың мәні қажетті шама мен мәндері тікелей өлшеулер арқылы табылған шамалар арасындағы белгілі қатынас негізінде анықталатын өлшемдер.

Жиынтық өлшемдер деп өлшенетін шамалардың мәндері бір немесе бірнеше бір аттас шамаларды әртүрлі өлшемдер комбинациясы немесе осы шамаларды қайталап өлшеу нәтижелері бойынша анықталатын өлшемдер болып табылады .

Бірлескен өлшемдер – олардың арасындағы функционалдық байланысты табу үшін екі немесе бірнеше әртүрлі шамаларды бір уақытта жүргізетін өлшемдер.

C) Нәтиженің дәлдігін анықтайтын шарттар бойынша өлшемдер үш класқа бөлінеді .

Қолданыстағы технология деңгейімен қол жеткізуге болатын ең жоғары дәлдіктегі өлшемдер . Бұл сыныпқа барлық жоғары дәлдіктегі өлшемдер және ең алдымен физикалық шамалардың белгіленген бірліктерін жаңғыртудың ең жоғары дәлдігімен байланысты эталондық өлшемдер кіреді.

Қателігі белгілі бір ықтималдықпен белгілі бір көрсетілген мәннен аспауы тиіс бақылау-тексеру өлшемдері . Бұл сыныпқа техникалық регламенттердің талаптарына сәйкестігіне мемлекеттік бақылау (қадағалау) зертханалары жүргізетін өлшеулер, сондай-ақ өлшеу құралдарының және зауыттық өлшеу зертханаларының жай-күйі жатады.