Пән бойынша білімдерін, біліктерін және дағдыларын бағалауға арналған бақылау- өлшегіш құралдары

Пән бойынша білімдерін, біліктерін және дағдыларын бағалауға арналған  бақылау- өлшегіш құралдары  

(тізімдеме)

1.    Бақылау сұрақтары.

1. Қанның құрамы. Негізгі компоненттері.  

2. Эритроциттер. Құрамы және морфологиясы. 

3. Тромбоциттер. Құрамы және морфологиясы. 

4. Гранулоциттер (түйіршікті лейкоциттер): функциональды және морфологиялық сипаттамасы.  

5. Агранулоциттер (түйіршіксіз лейкоциттер): функциональды және морфологиялық сипаттамасы.  

6. Шеміршек тіндері: жіктелуі, орналасуы, құрылысы, қызметі, қалпына келуі.

7. Сүйек тіндері. Сүйек тіндерінің компоненттері.  

8. Сүйек тіндері: тура және тура емес остеогенез, қалпына келуі.

9. Дөрекі талшықты сүйек тіні. Орналасуы. Тіннің құрылысы.  

10. Табақшалы сүйек тіні. Орналасуы. Тіннің құрылысы.  

11. Бұлшық ет тіндерінің генетикалық жіктелуі. Бұлшық ет тіндерінің құрылымдық-қызметтік бірліктері.

12. Қаңқалық көлденең-жолақты бұлшық ет тіні: дамуы, құрылысы, бұлшық еттің жиырылуының морфологиялық негіздері. Қалпына келуі.

13. Жүректің көлденең-жолақты бұлшық ет тіні: дамуы, әр түрлі кардиомиоциттердің құрылысының ерекшеліктері, қалпына келуі.

14. Жазық миоциттердің түрлері: даму көздері, организмдегі топографиясы, қалпына келуі.

15. Нейрондардың даму негіздері және жіктелуі, ультрақұрылымдық құрылуы.

16.        Жүйке тінінің жасушалық дифферондары. 

17.        Нейроглия: жіктелуі, жүйке жүйесінің құрамындағы топографиясы, атқаратын қызметтері.

18.        Жүйке талшықтары: құрылысы, атқаратын қызметтері, жіктелуі.

19.        Синапстар: құрылысы, атқаратын қызметтері, жіктелуі.

20.        Эффекторлық жүйке ұштары: құрылысы, жіктелуі.

21.        Рецепторлық жүйке ұштары: құрылысы, жіктелуі.

1. Қанның құрамы. Негізгі компоненттері.  

Кан (sanguis, һаета) — кан тамырларының ішінде айналымда болатын, негізгі екі компоненттерден — плазмадан және оның кұрамында калкып жүрген пішіндік элементтерден, атап айтсақ: эритроциттерден, лейкоциттерден және кан табакшаларынан тұратын сұйыктін.

Қанның кызметтері. Канның негізгі аткаратын кызметтері: тыныс алу (өкпеден барлык мүшелерге оттегін тасып, мүшелерден өкпеге көмір қышкылын әкелу); трофикалық (мүшелерге қоректік заттарды жеткізу); қорғаныш (гуморальдык, және жасушалык иммунитетті, жаракаттану кезінде каннын ұюын камтамасыз ету); сыртқа шығару немесе экскреторлық, (зат алмасу өнімдерін шығару және бүйрекке тасымалдау); гомеостатикалық (организмнін ішкі ортасынын түрақтылығын, оның ішінде иммундык статусты да сактау). Қан (лимфа) аркылы сонымен бірге гормондар жәнс баскадай биологиялык белсенді заттар да тасымалданады. Мұның бәрі организмдегі канның манызды орнын анықтайды. Қанның 30%-ынан астамын жоғалту өлімге әкеледі. Клиникалык тәжірибеде кан талдауын жүргізу диагнозды аныктауда негізгі шараның бірі болып табылады.

Қан плазмасы дегеніміз консистенциясы сүйық болып келген жасуша аралык зат. Бұл акуыздардың, аминокышкылдардың, көмірсулардың, майлардың, тұздардын, гормондардың, ферменттердің, еріген газдардың күрделі коспасы. Плазмада 90—93% су болса, 7—10% кұрғак зат, ал кейінгінің өзінде 6,6-8,5% шамасында нәруыздар, 1,5—3,5% баскадай органикалык және минералдык косылыстар болады. Қан плазмасының негізі нәруыздарына альбуминдер, глобулиндер және фибриноген жатады. Қан плазмасының pH мөлшері 7,36 шамасында аныкталады. Қан плазмасынын химиялық күрамының толык сипаттамасы биохимия және физиология окулыктарында берілген.

Канның пішіндік элементтеріне лейкоциттер және жасушадан кейінгі кұрылымдар — эритроциттер және кан табакшалары (тромбоциттер) жатады. Қан жасушаларының популяциясы жаңарып отыратындар катарында, олардың даму мерзімі (циклі) кыска, ал толык жетілген жасушалардын көпшілігі акырғы (өлетін) жасушалар болып табылады

2. Эритроциттер. Құрамы және морфологиясы.

Адамнын және сүткоректілердің көпшілігінін эритроциттері немесе қызыл қан денеиііктері, канның ен көп пішіндік элементтері, олар фило- және онтогенезде ядросынан және органеллаларынын біраз бөлігінен айрылған (сондыктан жасушадан кейінгі кұрылымдарға жатады). Эритроциттер көбею кабілетінен айрылған жоғары дифференцияланған немесе жоғары маманданған күрылымдар. Эритроциттердің негізгі аткаратын кызметтері — тыныс алу — оттегін және көмір кышкыл газын тасымалдау. Бұл кызмет, кұрамында темірі бар күрделі нәруыз — гемоглобинмен, яғни тыныс алу пигментімен камтамасыз етіледі. Сонымен катар, эритроциттер өзінің плазмолеммасының беткейлерінде адсорбиялау арқылы амин кышқылдарды, антиденелерді, токсиндерді және де біркатар дәрілік заттарды тасымалдауға катысады. Ересек еркек адамда кандағы эритроциттердің саны 3,9-5,5 • 10|2/л, ал әйелдерде 3,7—4,9• 10І2/ Л болады. Дені сау ересек адамдарда эритроциттердің саны адамнын жасына, эмоционалдык және физикалық жүктемелерге, экологиялык факторлардын ықпалына байланысты өзгеріп отыруы мүмкін. Эритроциттердің популяциясы олардың пішіні мен көлемдері бойынша біркелкі емес. Адамнын калыпты қанынын кұрамында оның негізгі бөлігін (80—90%) екі жағы ішіне кіре ойыскан эритроциттер немесе дискоциттер кұрайды. Олардан баска планоциттер (екі жағы да бірдей тегіс) және эритроциттердің картая бастаған түрлсрі — тікенекті эритроциттер немесе эхиноциттер (~6%), күмбез пішіндес немесе стоматоциттер (~1 — 3%), пішіні шарға ұксас немесе сфероциттер (~1%) ажыратылады. Эритроциттердің картаюы екі жолмен өтеді: плазмолеммада тістердің пайда болуымен немесе кренирлену аркылы және плазмолемманың аймағының инвагинациялануы аркылы.