Шпаргалка по "Молекулалық биология"

Өзгергіштік – организм мен сыртқы ортаның қарым-қатынасын көрсететін күрделі процесс; тірі организмдердің өсіп-дамуы барысында өзін қоршаған орта әсеріне байланысты жаңа белгі-қасиеттер түзуі немесе өзінде бұрыннан бар белгі-қасиеттерін жоғалтуы. Өзгергіштік организмнің немесе клетканың жеке дамуы барысында, сондай-ақ, ұрпақ ішіндегі организмнің бір тобының жынысты немесе жыныссыз көбеюі кезінде байқалады. Пайда болу механизміне, белгілердің өзгеру қасиетіне байланысты өзгергіштік бірнеше түрге бөлінеді. Тұқым қуалайтын өзгергіштік – организмде жаңа генотиптердің пайда болуы нәтижесінде фенотипте өзгерістің байқалуы. Өзгергіштіктің бұл түрін мутациялық өзгергіштік деп те атайды (қ. Мутация.). Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің өзіне тән мынадай қасиеттері бар: мутациялар секірмелі, кенеттен пайда болады; тұқым қуалайды; пайдалы және зиянды болып бөлінеді; бір рет пайда болған мутация қайта өзгеріске ұшырай алады; мутация сапалы өзгергіштікке жатады. Тұқым қуаламайтын өзгергіштік сыртқы орта факторларының әсерінен пайда болады. Бұл жағдайда белгі тұқым қуаламайды, яғни ол сыртқы орта жағдайларының әр түрлі деңгейдегі әсерлерінен қалыптасады. Мұны модификац. өзгергіштік деп атайды (қ. Модификация). Онтогенетик. өзгергіштік организмнің не клетканың жеке даму барысында заңды түрде болатын өзгергіштігін іске асырады. Бұл кезде генотип өзгеріссіз қалады. Өзгергіштіктің бұл түрі – тірі организмнің онтогенезінің әр түрлі сатысындағы не клетканың тіршілік циклінің бір геном мөлшеріндегі қызметімен іске асырылады. Өзгергіштік – популяция мен түрдің тіршілік ету ортасының өзгеру жағдайына бейімделуін қамтамасыз ететін, эволюцияның маңызды факторларының бірі.

Ген – ақуыздың немесе РНҚ-ның құрылымы мен қызметі туралы ақпаратты кодтайтын ДНҚ бөлімі. Гендер организмнің тұқым қуалаушылық қасиетін анықтайды және оның дамуы мен қызмет етуінде басты рөл атқарады.

Прокариоттар мен эукариоттардағы гендердің құрылымдық ұйымдасуында айтарлықтай айырмашылықтар бар. Прокариоттарда гендер көбінесе оперондар деп аталатын нуклеотидтердің сабақтас тізбегі арқылы беріледі. Әрбір оперонда байланысты белоктарды кодтайтын бірнеше гендер және олардың экспрессиясын бақылайтын реттеуші элементтер кіреді.

Эукариоттық организмдерде гендер экзондар мен интрондар деп аталатын ДНҚ-ның дисперсті және бөлінген бөлімдерінің жиынтығынан тұрады. Экзондарда олар кодтайтын ақуыздың аминқышқылдарының тізбегі туралы ақпарат бар, ал интрондар ДНҚ-ның өңделмеген бөліктері болып табылады.

Гендер функциясы, хромосомалық орналасуы немесе хромосомалық локус сияқты әртүрлі критерийлерге сәйкес жіктелуі мүмкін. Алайда гендердің негізгі бөлінуі олардың функционалдық маңызына қарай жүреді. Мысалы, белоктарды кодтайтын гендер құрылымдық гендер деп аталады. Басқа гендердің экспрессиясын реттейтін гендер реттеуші гендер деп аталады. Белоктарды кодтамайтын, бірақ РНҚ қызметін атқаратын гендер РНҚ гендер деп аталады.

Мутон – геннің мутациялық аналогы. Бұл организмнің фенотипінің өзгеруіне әкелетін геннің немесе оның аллельінің өзгерген түрі. Мутондар мутагенез арқылы немесе табиғи жолмен өндірілуі мүмкін және олар зерттеушілерге геннің қызметі мен құрылымын зерттеуге мүмкіндік береді.

Рекон – гибридті

2. Адамның кариотипі – организмнің берілген түріне тән хромосомалардың жиынтығы. Адамдарда хромосомалардың жалпы саны 46. Олар 23 жұпқа бөлінеді, мұнда 22 жұп аутосомалар, ал бір жұп жыныстық хромосомалар (Х және У) деп аталады.

Идиограмма - хромосомалар мөлшері мен пішіні бойынша реттелген кариотиптің графикалық көрінісі. Идиограммада әрбір хромосома көлемі мен жасушалық орналасуына сәйкес бейнеленген қысылған, идеалдандырылған фигура ретінде ұсынылған.

3. Хромосомалардың Данверс классификациясын (сонымен қатар хромосомаларды өлшемі, пішіні және центрифугалық локусы бойынша жіктеу жүйесі ретінде белгілі) американдық генетик және цитолог Т.К. Денвер, 1960 ж. Бұл жүйеге сәйкес хромосомалар А-дан G-ге дейінгі әріптермен белгіленетін жеті топқа бөлінеді.