Ғылымды компьютерлендірудің маңызы мен әлеуметтік салдары

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті

Филология факультеті

Қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасы

ҒЫЛЫМДЫ КОМПЬЮТЕРЛЕНДІРУДІҢ МАҢЫЗЫ МЕН ӘЛЕУМЕТТІК САЛДАРЫ

ЭССЕ

Магистрант: Нұрмағамбетова Нұрсәуле Абзалқызы МФ-21-3нк

Білім беру бағдарламасының тобы: М060 – Филология

Қабылдаған: п ф.ғ.к., доцент Спанов Мейірхан Жантайұлы

Шымкент, 2021 жыл

Ғылымды компьютерлендірудің маңызы мен әлеуметтік салдары

Қазіргі таңда заманауи компьютерлік технологиялар білімнің көптеген салаларында ғылыми-зерттеу қызметінің құнды құралы болып отыр. Иә, ғылымды компьютерлендірудің маңызы зор, алайда оның салдары да жоқ емес. Осыдан туатын сұрақ: «Ғылымды компьютерлендірудің маңызы мен әлеуметтік салдары қандай?».

Бірінші кезекте ғылымды компьютерлендірудің маңыздылығына тоқталайын. Жалпы, адам білімінің көптеген формалары тәжірибеге сүйенеді. XVII ғасырда ғылым шешуші қадам жасады: тәжірибеден экспериментке көшті және бұл әдісті алғашқылардың бірі болып Галилео қолдана бастады. Мысалы, Галилейдің әйгілі эксперименттерін еске түсірелік: ол мұнарадан әртүрлі массалық шарларды лақтырып, еркін құлау үдеуінің тәуелсіздігін көрсетті. Одан бөлек, тағы да сол Галилейдің «кемесін» (сол атаудағы салыстырмалылық принципін тұжырымдайды), Эйнштейннің «лифтін» (инертті және гравитациялық массаның эквиваленттілігі белгіленеді), Максвеллдің «жынын» (термодинамиканың кейбір ережелерін суреттейді) және Шредин-гердің «мысығын» (кванттық механикаға қатысты) ескерейік.

Келесі бір эксперименттердің түрі – математикалық модельдер. Математикалық модельдер – зерттелген құбылыстардың негізгі заңдылықтары мен байланыстарын білдіретін формулалар мен теңдеулер. Компьютерлік модельдеу негізінен математикаға негізделген және оның одан әрі дамуы болып табылады. Компьютерлік модельдеудің басқа таным әдістерімен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар. Атап айтқанда, бұл айнымалылардың өте көп мөлшерін ескеруге және сызықтық емес процестердің дамуын сипаттауға мүмкіндік береді. Компьютерлік модельдеу нәтижелері бойынша жасалған сапалы тұжырымдар күрделі жүйенің құрылымы, даму динамикасы, тұрақтылығы, тұтастығы және басқалары сияқты қасиеттерін анықтауға мүмкіндік береді. Сандық тұжырымдар болашақ болжамдардың сипатына ие болуы мүмкін немесе қарастырылып отырған жүйелердің жағдайлары үшін сыни болып табылатын өткен мәндерді түсіндіруі мүмкін. Компьютерлік модельдеуді қолданудың негізгі бағыттарының бірі – оның жұмысының ең жоғары көрсеткіштерін алу үшін объектіге сыртқы әсердің оңтайлы нұсқаларын іздеу.

Компьютерлік модельдеу сізге болжам жасауға ғана емес, сонымен қатар қандай басқару әсерлері оқиғалардың ең қолайлы дамуына әкелетінін анықтауға мүмкіндік береді. Сондықтан компьютерлік модельдеудің маңызды артықшылығы – модельденген процестерді кейіннен статистикалық өңдеумен бірнеше рет көбейту мүмкіндігін, бұл зерттелетін объектіге кездейсоқ сыртқы әсерлерді ескеруге мүмкіндік береді. Компьютерлік эксперименттер барысында алынған статистикаға сүйене отырып, нақты объектілер мен процестердің дизайны немесе жұмыс істеуі үшін белгілі бір нұсқаның пайдасына қорытынды жасалады.

Екіншіден, компьютерлік модельдер адам санасының танымдық процестерін ынталандырудың маңызды заманауи құралы болып табылады. Компьютерлік модельдеудің бұл ерекшелігі адамға оңтайлы шешім қабылдауға көмектесетін әртүрлі сараптамалық жүйелерді құруда көрініс тапты. Себебі бірқатар жағдайларда шешу әдісін формальды әдістер көмегімен анықтауға болмайды – сарапшы шешім қабылдау процесіне қосылуы тиіс. Содан кейін ол ақпараттық жүйенің белсенді компонентіне айналады. Сарапшы модельдерге бағытталған есептеу экспериментін, баламаларды құру және саралау, шешім қабылдау критерийлерін таңдауды жүзеге асырады, сонымен қатар білім базасын қолдана отырып, басқарудың ұтымды нұсқасын жасайды. Тәуекелділік жағдайында шешім қабылдау, мысалы, статистикалық сенімді нәтижелерді қалыптастырудың диалогтық рәсімдерін жүргізуді және оларды тәуекел бағасының функциясымен кезең-кезеңімен салыстыруды талап етеді. Осылайша, модельдеу немесе ұқсастыру, зерттелетін процестерді дамытудың ықтимал нұсқалары шешім қабылдаушылардың мүмкіндігі мен тиімділігін едәуір кеңейтеді, оларға мақсатқа жетудің ыңғайлы құралы мен керек-жарақтарын ұсынады. Модельдеу жүйелік модельді әзірлеудің итерациялық сипатын, модельделген ішкі жүйелерді егжей-тегжейлі сипаттаудың кезеңді сипатын жүзеге асырады, бұл жаңа проблемалар анықталып, жаңа ақпарат алынған сайын шешімдерді бағалаудың толықтығын біртіндеп арттыруға мүмкіндік береді.