Отбасындағы гендерлік рөл және стереотип

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым минстрлігі

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Боташева Д.Б

Отбасындағы гендерлік рөл және стереотип

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы 6В03101 - «Әлеуметтану»

Нұр-Сұлтан, 2022

Мазмұны

Кіріспе

1-тарау. Гендер – әлеуметтік категория сияқты

1. Гендерді талдаудың негізгі социологиялық әдістері
2. Отбасының гендерлік аспектілер: рөл, стереотип

2-тарау. Қазіргі қоғамдағы отбасы институты

2.1.     Отбасылық үй міндеттемелері мен бала тәрбиесі

2.2.     Қаржылық басқару және отбасылық конфликт

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Көптеген әлеуметтанушылардың еңбектерінде және қоғамдық санада отбасы институтының дағдарыс жағдайы туралы пікірлер кеңінен таралған. Растау ретінде туу деңгейінің төмендеуі, ажырасу санының өсуі, некеден тыс тұрғындардың таралуы, ұрпақтар арасындағы алауыздық, отбасылық өмір салтының девальвациясы туралы мәліметтер келтірілген. Сонымен бірге, отбасы әлеуметтік институт ретінде өзінің негізгі функцияларын орындай отырып, қазақ қоғамының өмірінде маңызды рөл атқаруды жалғастыруда. Бала туу, тұтыну мен тұрмысты ұйымдастыру, жас ұрпақты әлеуметтендіру, бастапқы әлеуметтік бақылау функцияларымен қатар нарықтық экономика, еңбек нарығындағы бәсекелестік және ықтимал жұмыссыздық жағдайларында материалдық әл-ауқат деңгейін қамтамасыз ету; балаларға сапалы білім беру үшін жағдай жасау; тұрғын үй проблемаларын өз бетінше шешу функциялары ерекше өзектілікке ие болады; ересек отбасы мүшелері мен жас ұрпақтың бойында интернационалдық мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру; өмір сүру стратегиясынан даму және өзін-өзі қамтамасыз ету стратегиясына көшу. Бұл функцияларды орындаудың сәттілігі көбінесе ерлі-зайыптылардың қандай гендерлік рөлдерді орындауға бағытталғанына, отбасын материалдық қамтамасыз ету, ата-ана тәрбиесі, күнделікті мәселелерді шешу үшін қаншалықты жауап беретініне, таңдалған өмірлік стратегиялардың ерлі-зайыптылар арасындағы билікті бөлудің қалыптасқан әдісіне байланысты.

Отбасы әлеуметтануына отбасылық және гендерлік рөлдер жатады. Отбасылық рөлдер отбасылық қатынастар жүйесіндегі ұстанымына байланысты қабылданған нормаларға сәйкес адамның мінез-құлық тәсілдері ретінде анықталады: ерлі-зайыптылық (күйеуі, әйелі), ата-ана (анасы, әкесі) және т. б. Ал отбасындағы гендерлік рөлдердің отбасылық рөлдерден айырмашылығы — қоғамдағы еркектік пен әйелдік идеяларына байланысты ерлі-зайыптылардың мінез-құлқының үлгілері мен нормаларының жиынтығы.

Ы.Алтынсарин Қазақстандағы гендерлік дамудың негізін қалаушы ретінде саналады. Ол қазақстандық қоғамның гендерлік саясатында алғашқы қадам жасаған тұлға — 1887 жылы Ырғызда қыздарға арналған мектеп-интернатын құрды. Ол гендерлік теңдіктің негізін салушы, осылайша қазіргі демократияның негізін қалады. Бірінші болып «әйелдер үлесі», қазақ қоғамындағы әйелдерді кемсітушілік тақырыбында ой қозғады[1].

Т.Ж.Тоқтарова қазақ мәдениетіндегі гендерлік стереотиптердің рөлін былайша сипаттайды: «қазақтардың дәстүрлі тұрмыстық мәдениетінде айқын көрінген гендерлік таптаурындар бар. Мысалы, қазақ ер адамға «отбасы басшысы», «табушы», «асыраушы», «қорғаушы» және «кеңесші» ролдері беріледі. Айта кету керек, қазақтар арасында күйеуінің / әкесінің беделі өте жоғары. Қазақтардың гендерлік стереотиптерінің дәстүрлі жүйесі қатаң нормативтікке негізделген. Ерлердің әйелдер міндеттерін орындауы қоғамда берілген гендерлік рольдерге сүйене отырып, басқаларға теріс көзқарас, айыптау тудырады, ерлер мен әйелдер оларды қатаң сақтауы керек. Әсіресе, гендерлік стереотиптер салт-дәстүр этикетінде айқын көрінеді, онда ер мен әйел белгіленген сценарийді қатаң ұстануы керек. Ресей және Еуропа елдерімен салыстырғанда гендерлік таптаурындар қазақтардың дәстүрлі мәдениетінде жеткілікті түрде берік орын алатынын атап өтеміз»[2]. Гендерлік таптаурындар Қазақ халқының менталитетінде терең орныққан.