Кафедра археалогіі і спецыяльных гістарычных дысцыплін гістарычнага факультэта БДУ

Кафедра археалогіі і спецыяльных гістарычных дысцыплін гістарычнага факультэта БДУ

13 кастрычніка 1973 г. на гістарычным факультэце была ўтворана кафедра археалогіі, этнаграфіі і дапаможных гістарычных дысцыплін, загадчыкам якой быў прызначаны Э.М. Загарульскі.

Таленавіты навуковец і арганізатар навукі падабраў бліскучы склад выкладчыкаў. У першапачатковы штат кафедры, нароўні з загадчыкам, буйным спецыялістам у галіне сярэднявечнай археалогіі і ранняй гісторыі славян, увайшлі такія вядомыя даследчыкі, як дацэнт М.Ф. Піліпенка - этнограф, у будучыні – член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, і дацэнт В.Н. Рабцэвіч - навуковец з сусветным імем, заснавальнік беларускай нумізматычнай навукі. Выкладчыцкі калектыў дапоўнілі знаўцы палеаграфіі, нумізматыкі і іншых дапаможных дысцыплін: старшы выкладчык А.А. Стуканаў і выкладчык В.С. Касмылёў. У наступныя гады ў кафедральнае жыццё актыўна ўключыліся дацэнт А.Н. Ваганава, вучаніца Э.М. Загарульскага, якая працягнула традыцыі вывучэння раннесярэднявечных помнікаў; дацэнт А.А. Ягарэйчанка, у будучыні прафесар, археолаг, чые работы па вывучэнні жалезнага веку Беларусі атрымалі міжнароднае прызнанне; выкладчык А.М. Плавінскі, які ўнёс немалы ўклад у развіццё спецыяльных гістарычных дысцыплін. У розныя гады на кафедры пачыналі сваю акадэмічную кар'еру многія спецыялісты ў галіне этнаграфіі і культурнай спадчыны, у тым ліку дацэнт П.В. Церашковіч, дацэнт В.І. Мядзянік, дацэнт Т.А. Навагродскі, выкладчыкі І.С. Махоўская і А.А. Кілбас, пасля якія перайшлі на кафедру этналогіі, музеялогіі і гісторыі мастацтваў.

Практычна адразу ж пасля свайго стварэння кафедра археалогіі, этнаграфіі і дапаможных гістарычных дысцыплін здабыла высокі навуковы аўтарытэт як у рэспубліцы, так і далёка за яе межамі. Безумоўная заслуга ў гэтым належала загадчыку, які праявіў сябе сапраўдным навуковым лідарам.

З імем Э.М. Загарульскага звязана цэлая эпоха ў гісторыі археалагічнага вывучэння беларускай сталіцы. Актыўныя палявыя працы ён праводзіў у 1958-1961 гг., але ў далейшым неаднаразова вяртаўся да праблем часу, месца і шляхоў ўзнікнення Менска. Э.М. Загарульскі шмат гадоў прысвяціў археалагічнаму вывучэнню падняпроўскіх гарадоў і замкаў старажытнарускай эпохі: Копысі, Свіслачы, Стрэшына і інш. Сярод гэтых работ асаблівай увагі заслугоўваюць раскопкі Вішчынскага замка пад Рагачовам, якія вяліся на працягу 1976-1985 гг. У 1979 г. на гэтым помніку, які існаваў ў ХІІ–ХІІІ стст., быў выяўлены унікальны па сваім складзе і навуковай значнасці грашова-рэчавы скарб. У канцы 1960-х гг. Э.М. Загарульскі прыступіў да вывучэння праблем славянскага этнагенезу. Ён распрацаваў арыгінальную канцэпцыю ранняй гісторыі славянскага свету, асноўныя палажэнні якой выклаў у шэрагу публікацый, у тым ліку ўжо згадвальнай манаграфіі 1977 г., і ў доктарскай дысертацыі, абароненай у МДУ ў 1984 г.

Не менш важную ролю ў дзейнасці кафедры на працягу больш за трыццаць гадоў адыграў дацэнт, пасля прафесар В.Н. Рабцэвіч. У цэнтры навуковых інтарэсаў даследчыка знаходзіліся нумізматыка і гісторыя грашовага звароту на тэрыторыі Беларусі. Аднак на працягу ўсяго свайго навуковага жыцця В.Н. Рябцэвіч пастаянна звяртаўся і да археалагічнай праблематыцы. У другой палове 1970-х гг. ён сумесна з А.М. Плавінскім разгарнуў даследаванне старажытнарускіх курганоў на Рагачоўшчыне, а пасля Чарнобыльскай катастрофы перайшоў да вывучэння пахавальных помнікаў на тэрыторыі Мінскай і Віцебскай абласцей. На аснове ўласнай калекцыі манет стварыў нумізматычны кабінет БДУ. Прадстаўляў Беларусь у Нумізматычнай камісіі Нацыянальнага камітэта гісторыкаў СССР. Дзякуючы яго намаганням на Беларусі застаўся ўнікальны грашова-рэчавы скарб 15 ст. (у ліку рэчаў г.зв. “пояс Вітаўта”).

У 1988 г. на кафедру быў запрошаны А.А. Ягарэйчанка - навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі АН БССР, які доўгі час вывучаў археалагічныя помнікі беларускага Палесся. На новым месцы працы даследчык заняўся разглядам праблем жалезнага веку Цэнтральнай і Паўночна-Заходняй Беларусі. Адразу пасля прыходу ў БДУ ён арганізаваў экспедыцыю, якая некалькі дзесяцігоддзяў праводзіла раскопкі ўмацаваных паселішчаў на тэрыторыі Мінскай і Віцебскай абласцей. У 1997 г. аўтарытэтны навуковец перайшоў на пасаду загадчыка кафедры.