Талас өңіріндегі көне жазбалар –ежелгі түркі мәдениетінің бастауы

[pic 1]

Талас  өңіріндегі көне жазбалар –ежелгі  түркі мәдениетінің бастауы.

Көне түркі  жазбалары – баға  жетпес  құнды  байлық .  Көне  түркі  жазбалары  барлық  түркі  халықтарына  ортақ  мұра.Менің  білуімше  көне түркі  жазба  ескерткіштерін  сақтау  нақты  қолға  алынбаған ,  мұра – жайларда  жоқ  есебі. Тіпті  Талас  өзені  аңғарындағы  жерлерге  экспедиция  жіберу де  назардан  тыс  қалуда. Осы  мәселені  жан – жақты  қарастыру  қажет . Себебі  көне  жазбалар  біздің ұрпақтарымызға қалуы керек  бірден  бір  аманатымыз. Көне  жазба ескерткіштері  арқылы  олар  өздерінің тарихының  қалай шыққанын,  біртұтас мемлекет болып қалай  қалыптасқаны туралы  терең түсіне алады. Тарихын түсіне  білген  азамат қана  өз мемлекетіне үлкен  еңбек сіңіре  алады,  өз  мемлекетін  шынайы жақсы  көре  алады. Біз  оларға  тарихымызды  беру  арқылы  болашағымызды  құра аламыз,  солай  ғана  болашағымызға  сенім  арта аламыз.

Түркітану  ғалымдары   ортағасырлық  ескерткіштерді  мазмұнына, географиялық жағдайына, мәніне  қарай  Орхон-  Енисей  және  Талас  деп екі  топқа бөлді.Жазба  ескерткіштер  негізінен  Орталық  Азияда көп таралған. Тарихи  жазбалар  негізінен  руна  жазуы  арқылы  жазылған. Руналық  жазу  тасқа , немесе металлға сна тәрізді  сүйірленіп  таңбаланады . Көне түркі  руналық  жазуы  біріншімыңжылдықтың  ортасында  пайда  болды.  Алғашқылардың  бірі болып  еуропалық  ғалымдар  XVIII  ғасырда  зерттей бастады .Бірақ-та  олар  бұл  тілді  қай  топқа  жатқызарын  білмеді . Руна  жазуы  түркілерде   ерте  заманнан  қолданылып келген  және  Түрік  қағанатында  кең тараған . Руна жазуы негізінен  тастарға  салынған ,  ал  ол құлпы  тастарды  негізінен  қайтыс  болған  адамдардың  басына  қойған.Мұнда  қайтыс  болған  ақсүйектердің  немесе  көсемдердің  жасған  ерліктері  ойылып  жазылған . Сонымен  қатар Түркі  халқының  неден  сақтанып  нені  ұстанатыны  жазылған .  Түрліше  бейнелеген    жазуларды    еуропалықтар  құпия  жазулар деп атады.Түріктердің  жазуы  туралы  ең  алғаш  қытай  жазбаларында  айтылған.Тарихи  ескерткіштер  бізге  көне қазақ  жеріндегі  түркі тілдес  халықтардың  тарихына,  этногенезіне,  мәдениетіне,  тіліне , дініне  қатысты құндылықтарды  білуге көмектеседі.Түрік тайпаларынан қалған бұл ескерткіштер көне дәуірдің  құпиясын ашуға үлкен көмегін тигізеді. Біз тарихи  зерттеулерді  жүргізбестен  бұрын  ескерткіштер  туралы жетік білуіміз  керек .