Ирандағы бабидтер көтерілісі

                                  [pic 1]

Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Педагогикалық Университеті

СӨЖ

Тақырыбы: Ирандағы бабидтер көтерілісі

Жоспары

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

1. Ағылшын отарлық езгісінің Иранда күшеюі.
2. Бабидтер көтерілісінің қарсаңындағы Иран.
3. Бабидтердің діни ілімі. Көтерілістің басталуы.
4. Амир Низамның реформалары.
5. Көтерілістің жеңілу себептері.

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

Kіріспе

Бабидтер көтерілісі, 1848–52 ж. Ирандағы феодалдық құрылысқа қарсы және объективті түрде елді шетелдік капиталдың құлдығына айналдыруға қарсы басталған халықтық көтерілістер. Бабидтер көтерілісінің қозғаушы күштері шаруалар, қолөнершілер, қала кедейлері және ұсақ саудагерлер болды. Иранның әлеуметтік-экономикалық және саяси артта қалуы көтерілістердің діни формасына және оларға бабидтік сектадан шыққан төменгі дін басылары мен ұсақ сауда буржуазиясының өкілдерінің жетекшілік етуіне әкелді. Халық бұқарасының феодалдыққа қарсы ұмтылысы бабидтер арасында жеке меншікті жою талабы түрінде болды. Бірінші көтеріліс 1848 ж. қыркүйегінен 1849 ж. мамырына дейін Мазендеранда болды, онда 2 мыңнан астам көтерілісшілер, негізінен шаруалар мен қолөнершілер бекініс салды. Көтеріліс шах әскерлерінің күшімен басылды. Екінші, Зенджан көтерілісі (1850 ж. маусым-желтоқсан) ең ұйымдасқан және қыңыр көтеріліс болды. Негізгі қатысушылар – Зәнжанға іргелес ауылдардың қолөнершілері мен шаруалары. Әйелдер көтеріліске белсене қатысты. Көтеріліс аяусыз басылды. Үшінші көтеріліс 1850 жылы маусымда Нейризде басталып, бірнеше күннің ішінде басылды. Осыдан кейін Нейриз төңірегіндегі таулы аймақтарда бабидтердің шах әскерлеріне қарсы ұзаққа созылған қарулы күресі өрбіді. Осы шашыраңқы бабидтер көтерілісі жеңілгеннен кейін бабидтер қозғалысы өзінің бұқаралық сипатын жоғалтып, оларды уағыздаушылар террорға көшті. 1852 жылы тамызда Шах Наср-эд-диннің өміріне жасалған сәтсіз қастандық бабидтердің жаппай өліміне әкелді.

Иранда 1848— 1852 жылдардағы бабидтік көтерілістер әлі күнге дейін марксистік зерттеудің тақырыбы болған жоқ. Марксистік тарихи әдебиетте 1848— 1852 жылдардағы көтерілістерге немесе бабизмге діни және философиялық жүйе ретінде арналған бірде-бір жұмыс жоқ.

Буржуазиялық ғылымнан кеңестік шығыстанудың мұрасына қалған бабидтік көтерілістер туралы жұмыстардың саны да өте шектеулі. Орыс тілінде ең толық жұмыс әлі күнге дейін Санкт-Петербург университетінің профессоры Мирза Казем бектің "Баб пен бабиданың" кітабы, өткен ғасырдың 60-шы жылдары жазылған және негізінен Иран сот тарихы Мирза Сипехрдің "Насих-ут-таварих". Бабидтік көтерілістер сонымен қатар Атрпеттің "Бабидтер мен бехаиттер" кітабында сипатталған, оны төменде келтірілген себептер бойынша ғылыми зерттеу деп тануға болмайды. Бабидтік көтерілістер туралы кездейсоқ мәліметтер бабидтік көтерілістерді арнайы сипаттауға арналмаған орыс және Батыс Еуропа тілдеріндегі жеке еңбектерде де бар.

Бұл кітаптардың барлығы өте ескірген. Сонымен қатар, оларды жазу кезінде Мирза Джанидің "Китаби-Нуктат-ул-Каф", "1850 жылы Зенджандағы бабид көтерілісінің жеке естеліктері" сияқты бабид көтерілістерінің тарихы үшін мұндай негізгі көздер қолданылмады ."Аға-Абдул-ахада зенджанский," Тарих-и-Джадид " және т.б.

Бабидтер көтерілісінің қарсаңындағы Иран.

Ресеймен соғыс кезінде көптеген хандар Каджарларға қарсы көтеріліс жасады. Ресеймен қарым-қатынасты реттегеннен кейін бірінші кезектегі міндет көтерілістерді басу болды. Ресей арқылы Иранға Англиядан сатып алынған қару-жарақ түсті. Ресей Аббас мирзеге оқ-дәрі мен снарядтар қойды. 10 мыңдық әскер басында Аббас-мирза Мұхаммед-Таги-Мирзаның әскерлерін талқандап, Йездті бағындырды. Сол жерден Аббас мырза Керманға барып, оны тыныштандырды. Шахиншах Аббас мирзаны Хорасанның билеушісі етіп тағайындады, енді оны бағындыру ғана қалды.