Таң империясының сыртқы саясаты

                     4. Таң империясының сыртқы саясаты.

VII ғ. Қытай үшін жаулап алу мен отарлану саясатының жүз жылдығы ретінде есептелінеді. Ортағасырлық державалардың ішіндегі аса ірісі саналған бойынша құрылды, яғни күшейген мемлекет міндетті түрде басқыншылық жолмен көрші  елдердің жерін басып алу арқылы өз тереториясы кеңейте түсуге тырысты. Бұл дәстүрлі сыртқы саясаттың Таң империясының тұсындағы аса маңызды сипатының бірі еді. Сондықтан Таң мемлекетінің сытрқы саясат доктринасы ретінде қабылдынған “көршілес елдер есебінен өз ықпал аймағын кеңейту ” әрекеті, мемлекеттің сыртқы байланыстар жүйесіндегі негізге бағыты болды дейге болады.

  Мемлекеттін сыртқы саясат доктринасының ...... маңызды принципі ретінде қабылданған, таза қытайлық    “...... варварлар” концепциясы Таң әулеті тұсында мейлінше ...... қолданылған, аса өміршең концепция болып табылады .......   императорлары қытай дипломатиясының барлық ....... әдістерін өздерінің басқыншылық саясатында шебер пайдалана білді. Мұның өзі  Таң әулеті мен Түркі қағанаты арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастардан анық көрінеді. Таң империясының сыртқы шабуылдарды күшейту кезеңі негізінен Тай-цзун императордың атымен тығыз байланысты. ..... дипломат, шебер әскербасы Тай-цзун империяның әскери шерулеріне тікелей өзі қатысып отырды. Ол Ұлы Жәбек жолы бойындағы елдерге қарсы бірқатар басқыншылық жорықтар жасады. 640 жылы таң әскерлері Тұрпан ойпатындағы ....... мемлекетіне күйрете соққы беріп. Оны жойып жібереді. Осыдан кейін олар ұйғырларға қарсы ұзақ жылдарға созылған соғыстар жүргізеді. 657 жылы ұйғырлардың көмегімен, ал 679 жылы Шығыс Түрік қағанатымен одатаса отырып таң билеушілері Батыс Түрік қағанатына күйрете соққы береді.

  Қытай әскерінің гарнизондары ежелгі Ұлы Жібек жолының бойымен Үрімшіге дейінгі аралықта орналасты. Орта Азия жеріненаттанған керуендермен бірге Қытайға және Қытай астанасынан батысқа қарай елшілер, саяхатшылар, миссонерлер ..... отырды. 648 жылы Қытайға елшілік сапармен қырғыздардан елшілер келген. Қытайлықтардың батысқа қарай бет бұруына Азияның батысында аса күшті мемлекеттердің бірі болған сасанидтер әулеті билеген Иранға VII – ғасырдың 30-40 жылдарында арабтардың шабуылының нәтижесінде, Сасанидтер державасының ыдырауға ұшырауы себеп болған еді. Оның соңғы мұрагері сасанидтер шахин-шахы Йездигерд ІІІ Чанъандағы қытай әміршісінің сарайынан саяси баспана сұрауға мәжбүр болған.

   Сасанидтер әулеті құлағаннан кейін Таң империясы өзінің шапқыншылық саясатын Батыс Азияға таратуға ұмытылады. Арабтардың Иранды жаулап алуы және одан әрі қарай арабтардың Орта Азия территориясына қарай аяқ басуы, ортағасырлық екі ұлы держава Араб халифаты мен Таң империясының басқыншылық саясатының бір аймақта түйісуіне әкеліп, олардың арасындағы мүдделер қақтығысына алып келді. 751 жылы Талас ..... бойындағы шайқаста қытайлар арабтардың шығысқа жылжуына тосқауыл қойды. Бірақ бұған қарамастан біраз уақыт кеткен соң, жауласқан екі державаның арасында бейбіт қарым-қатынастар орнатылып, қызу халықаралық сауда жүргізіледі.

  Тай-цзун император тұсында Қытай Кореяға басқыншылық соғыстар жүргізеді. 645 жылы таң әскерлері Пхеньянға жақындайды, бірақ қалалықтардың жанқиярлық қарсыласуы нәтижесінде қытай әскері кері шегінуге мәжбүр болады. 660 жылы 130 мыңдық қытай әскері Корея түбегінің оңтүстігіне келіп түсіп, Пэкчені талқандауға кіріседі. Оны 663 жылы Силла мемлекетімен одақтаса отырып, Пэкчеге көмек берген жапон әскерлерін бірлесе талқандаған соң, толық тізе бүктіреді. Қытай әскерлері Кореяның солтүстігінен де шабуыл жасайды. 668 жылы олар Пхеньянды алады. Когуре мен Пэкче мемлекеттерінің жері Қытай империясының иелігіне қосылып, әскери губернияға айналады. Корей халқының жат жерлік басқыншыларға қарсы ерлік күресі Корея жерін біріктіріп, Силла мемлекетінің қол астына шоғырландырады. Қытайлықтар оны мойындауға мәжбүр болады. Тайпалар мен халықтар арасындағы алауыздық пен дұшпандық өртін тұтата отырып, қытайлықтар қидандар мен мохэ тайпаларына да дәстүрлі дипломатиялық әдістерін күшті пайдаланады. 698 жылы Бохай мемлекеті жаңадан құрылған кезде, Жер кіндігі мемлекетінің дипломаттары бұл елді корейліктерге қарсы пайдаланбақ болады. 705 және 713 жылдары Бохай мен Таң империясы арасында сауда қатынастары орнайды.

...