Бюджет процесінің Қазақстан Республикасындағы

Мақалада Қазақстан Республикасындағы бюджет жүйесінің жұмыс істеу мәселелері, бюджет процесінің негізгі кезеңдерін іске асырудың тиімділігі зерттеледі. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік басқару жүйесінде бюджеттік процестерді жетілдірудің маңызды факторы ретінде нәтижеге бағдарланған бюджеттеуді енгізу мәселелеріне ерекше назар аударылады.

Бүгінгі таңда Бюджет жүйесі мен бюджет процесін реформалау проблемалары бюджет процесін басқаруды жүзеге асыру бөлігінде ерекше айқындықпен көрінеді. Осыған байланысты республикалық бюджетті жоспарлау, қарау және бекіту бөлігінде мемлекеттік менеджмент қағидаттарын заңнамалық деңгейде реттеу қажеттілігі туындады. Қазақстан Республикасында қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайға байланысты бюджеттік процеске оның мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз ететін ғылыми басқарудың — жоспарлаудың, ұйымдастырудың, басшылықтың, уәждеменің және бақылаудың негізгі қағидаттарын қолдану қажеттілігі мәселелері өзекті болып табылады.

"Қазақстан — 2050 "Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты "атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев бюджет саясатын жетілдіруді макроэкономикалық саясатты жаңғыртудың маңызды басымдықтарының бірі деп атады:"...тіпті ең заманауи нысандар бюджеттің ауыртпалығына айналады, егер олар техникалық қызмет көрсету шығындарын талап етсе, бірақ табыс әкелмесе және ел азаматтарының мәселелерін шешпесе" [1].

2007 жылы корпоративтік басқару, нәтижелілік, транспаренттілік және қоғамға есеп беру қағидаттарында Мемлекеттік басқарудың сапалы жаңа моделін құру бойынша жұмыс басталды. Стратегиялық мақсаттарға қол жеткізуге және елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басым міндеттерін іске асыруға бағдарланған мемлекеттік жоспарлаудың біртұтас және тиімді жүйесін қалыптастыру мақсатында 2007 жылғы желтоқсанда нәтижелерге бағдарланған мемлекеттік жоспарлау жүйесін енгізу жөніндегі тұжырымдама бекітілді. Тұжырымдама негізінде 2008 ж. Қазақстан Республикасының жаңа Бюджет кодексі қабылданды, ол нәтижеге бағдарланған бюджеттеуге көшудің заңнамалық негізін қалады [2].

Бюджеттік жоспарлаудың жаңа моделінің негізі үш жылдық бюджет болды. Осылайша, тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстанда бюджет қаражатын басқарудың қазіргі заманғы жүйесінің негіздері қалыптастырылды. Бюджеттік құқықтық қатынастарды реттеудің біртұтас жүйесі құрылды, бюджет жүйесінің бірыңғай қағидаттары белгіленді, мұнай кірістерін жинақтау тетігі енгізілді, бюджетаралық қатынастар жүйесі құрылды.

Сонымен бірге, бюджеттік процестерді басқаруда проблемалар мен жағымсыз тенденциялар бар.

Қазақстанда бюджет жүйесін реформалау процестері қарқынды жүріп жатқанына қарамастан, бүгінгі күні қолданыстағы бюджет қаражатын басқару моделі уақыт талаптарына толық көлемде сәйкес келмейтінін және түпкілікті нәтижеге бағдарланбағанын атап өту қажет. Әлі де орын алып отыр: бекітілген лимиттер негізінде бюджет қаражатын негіздеу және бөлу; инфляция деңгейіне ұлғайтылған өткен кезең шығыстарының көлемі негізінде бюджет ресурстарының көлемін айқындау; қаржыландыру жоспарларында көзделген нақты шығыстар мен сомалардың абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерінде салыстыру жолымен ұйымдардың бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін бағалау.

Осыған байланысты мемлекет алдында нақты бағдарламалық іс-шаралардың нәтижелерін өлшеуге және бағалауға, сондай-ақ бағдарламалардың жоспарланған әлеуметтік-экономикалық әсеріне қол жеткізуге мүмкіндік беретін мемлекеттік басқарудың неғұрлым прогрессивті моделіне көшу міндеті тұр.

Қазақстан Республикасында мемлекеттік шығыстардың нәтижелілігі мен тиімділігіне қайта бағдарлау мақсатында бюджеттік қайта құрулар басталды. Жаңа жағдайда мемлекеттік органдар өздерінің бюджеттік өтінімдерін шығындар тұрғысынан емес, олардың қызметінің нәтижелеріне сүйене отырып негіздеу міндетін қояды. Бюджеттік бағдарлама "міндет — шығындар — Тікелей нәтиже (көрсетілген бюджеттік Қызметтердің көлемі)"байланысын нақты көрсетуі тиіс. Бұл ретте бюджеттік бағдарламалар көрсетілетін қызметтер деңгейінде қалыптастырылады және мемлекеттік органның жоспарланатын шығыстарының, ол көрсететін қызметтердің сапасы мен саны көрсеткіштерінің және оның стратегиялық мақсаттарының байланысын көрсетуге тиіс. Осылайша, мемлекеттік органдардың қызметін өз функцияларын формальды түрде орындаудан және бюджет қаражатын игеруден азаматтарға, заңды тұлғаларға, Үкіметке, Парламентке сапалы қызмет көрсетуге және түпкілікті нәтижелерге қол жеткізуге қайта бағдарлауға қол жеткізіледі.