Ет сүт өнімдерін өндіруде көшім жылқысын өсірудің биологиялық ерекшеліктері

Ет сүт өнімдерін өндіруде көшім жылқысын өсірудің биологиялық ерекшеліктері

Әбдіғазым Әселхан Асқарқызы

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті Жаратылыстану факультетінің  4 курс студенті

Доцент, Рзабаев Серікбай Сағитжанұлы- а.ш.ғ. кандидаты,  ҚР мемлекеттік сыйлығының  иегері.

Қазіргі уақытта жылқы шаруашылығы саласындағы асылдандыру жұмыстары жоспарлы түрде ғылым мен озық тәжірибе жетістіктерін кеңінен пайдалану арқылы жүргізілуде. Асылдандыру жұмысы тек қана бар тұқымдастарды жетілдіріп қана қоймай, сонымен қатар жаңа, жоғары өнімді тұқымдастарды құруды көздейді. Қазіргі таңда ол конституционалды , экстерьерлік және ішкі белгілері, нарықтық ауыл шаруашылығы өндірісінің қатаң талаптарын және халықаралық нарықтың сұранысын толықтай қанағаттандыратын  жылқыларды өндіруге бағытталуы тиіс.

        Бұл міндеттерді табысты шешу тұқым құрылымын жақсы білуді, асыл тұқымды жылқыларды нақты және толық есепке алуды, олардың жұмысқа қабілеттілігінің, ет - сүт өнімділігінің нәтижелерін, тұқымдық айғырларды ұрпақтарының сапасы бойынша бағалауды, кешенді бағалау жүргізуді, қатаң іріктеуді және ғылыми негізделген іріктеуді, неғұрлым құнды өндірушілерді кеңінен пайдалануды, тұқыммен  селекциялық жұмыс жүргізу жоспарын жасауды талап етеді.

Дұрыс ұйымдастырылған асыл тұқымдық жұмыс келер ұрпақта ата-тегінің құнды қасиеттерін, көрнекті аналықтардың сапасын сақтауға және сонымен бірге қажетсіз тұқымдарға тән белгілерден босатуға мүмкіндік береді. Нарықтық экономикада ауыл шаруашылығы жануарларының өнімділігін және өнім сапасын арттыру өзекті мәселелердің бірі. Өнімділік пен сапа неғұрлым жоғары болса және өнімнің өзіндік құны төмен болса,  нарықты жаулап алу және ең көп пайда табу мүмкіндігі соғұрлым көп болады.

          Көшім тұқымы-ет-сүтті жылқылардың арасында жетекші орын алады. Қазақстанның табынды жылқы шаруашылығын сапалы түрлендіруде көшім тұқымының рөлі ерекше, өйткені олардың ет - сүт өнімділігі жоғары, сонымен қатар жыл бойғы жайылуға жақсы бейімделген.

                Қазіргі уақытта көшім жылқыларын өнімдік бағытта жетілдіруге шомбалды және негізгі түрлері қолайлы болып келеді. Жылқының көшім тұқымын сипаттай отырып, профессор Барминцев Ю. Н. (1982) бұл тұқым мінсіз емес, бірақ оны шығару осындай міндеттерді шешудің әдістемелік әзірлеуін қамтамасыз етті деп жазады.

           Тұқыммен асылдандыру жұмысындағы маңызды буын оларды жайылымдық ұстауды одан әрі арттыру бойынша Селекция әдісін әзірлеу болып табылады. Сондықтан көшім жылқыларының конституционалды - өнімді белгілерін одан әрі жетілдіру үшін қажетті түрдегі жануарларды іріктеу қажет. Сонымен қатар, нарықтың өсіп келе жатқан талаптарына сай болу  үшін жылқылардың көшім тұқымы  массивтілікті арттыру, экстерьерді жақсарту, жергілікті қазақ, жылқымен шағылыстыру кезінде жоғары өнімділік пен табынды ұстаудың қатаң жағдайларына бейімделуді қамтамасыз ететін асыл тұқымдық және өнімділік сапасын арттыру бағытында үнемі жетілдірілуі тиіс. Осыған байланысты жыл бойы жайылымдық – тебіндік  ұстау жағдайында жылқылардың көшім тұқымының асыл тұқымдық және өнімділік сапасын одан әрі жетілдіру бойынша селекция әдістерін әзірлеу ерекше мағынаға ие.

Көшім тұқымының құрылу тарихы және жылқының шаруашылық-пайдалы қасиеттерінің сипаттамасы.1976 жылдың сәуір айында жаңа отандық тұқым ретінде КСРО АШМ-мен бекітілген.  Тұқым авторлары: М. Н. Борисов, Ю. Н. Барминцев, А. И. Беляев, С. Рзбаев, Б.И. Губашев, А. Н. Нургалиев.Тұқымды құру 1930-1931 жж. жұмыстары жылқы зауыттарының табынды- жөндеу ұйымдастырылуынан басталды. Олардың алдына Кеңес Армиясының кавалериялық бөліктерін толықтыру үшін, сондай - ақ халық шаруашылығының асыл тұқымды және жұмысшы аттарға қажеттілігін қанағаттандыру үшін жоғары сапалы жылқыларды шығару міндеті қойылды. [1, с. 52]