Про-және эукариоттардағы гендер экспрессиясының реттелуінің молекулалық-генетикалық механизмдері

                                                        [pic 1]                   

   «ҚАЗАҚСТАН-РЕСЕЙ МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ» МЕББМ

РЕФЕРАТ

 Тақырыбы: Про-және эукариоттардағы гендер экспрессиясының реттелуінің молекулалық-генетикалық механизмдері

Факультет: Жалпы медицина

Топ: 102-А

Орындаған: Құралбаева Д.

Тексерген: Ерешова А.Т.

                                         Алматы, 2021 жыл

                                                               МАЗМҰНЫ

I.Кіріспе __________________________________________________3

II.Негізгі бөлім ____________________________________________3

      1.1 Генді экспрессиялауды реттеу_________________________3

    1.2 Прокариоттарда гендердің экспрессиясын реттеу________4

    1.4 Эукариоттарда ген экспрессиясының реттелуі___________5

III.Қорытынды ____________________________________________7

IV.Пайдаланылған әдебиеттер_______________________________8

I.КІРІСПЕ

Гендік экспрессия - бұл геннің тұқым қуалайтын ақпараты (ДНҚ нуклеотидтер тізбегі) функционалды өнімге - РНҚ -ға немесе ақуызға айналу процесі. Гендік экспрессияның бірнеше кезеңдерден тұрады: бұл транскрипция, трансляция, РНҚ-ның сплайсингі және ақуыздың трансформациялану кезеңі. Қысқа қос тізбекті РНҚ арқылы геннің экспрессиясын белсендіру процесі РНҚ активтенуі деп аталады. Гендердің экспрессиясын реттеу жасушаларға өздерінің құрылымы мен қызметін басқаруға мүмкіндік береді және жасушаның дифференциациялануына, морфогенезіне және бейімделуіне негіз болады. Гендік экспрессия - бұл эволюциялық өзгерістердің субстраты, өйткені бір геннің экспрессиясының уақытын, орнын және мөлшерін бақылау бүкіл организмдегі басқа гендердің қызметіне әсер етуі мүмкін.

II.НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1.1Генді экспрессиялауды реттеу

Кез келген организмнің барлық жасушалары, қандай қызмет атқарса да, берілген организмге тән гендердің толық жиынтығына ие. Сонымен қатар, кез келген организмде әр түрлі ұлпалар мен мүшелердің жасушалары әр түрлі сипаттамалары мен оларда бар белоктар жиынтығымен ерекшеленетіні белгілі. Тіпті бір жасушада әр түрлі даму кезеңдерінде әр түрлі белоктар синтезделіп, қызмет етеді. Демек, толық генетикалық ақпаратқа ие бола отырып, әрбір жасуша дамудың белгілі бір сатысында оның қазіргі уақытта қажет болатын бөлігін ғана пайдаланады, тек сол гендер ғана транскрипцияланады, олардың функциялары үшін жасушаға дәл осы уақытта қажет болатын өнімдер. Демек, жасушада қандай гендерді және қандай тізбекте білдіру керектігін анықтайтын механизмдер болуы керек («экспрессияланған», яғни өнім шығаратын - РНҚ немесе ақуыз). Гендік белсенділіктің реттелуі прокариоттарда адаптивті ферменттер синтезінің мысалдарын қолдана отырып толық зерттелген.

Гендердің экспрессиясы гендік өнімдердің синтезі мен бұзылуына әсер ететін процестермен реттеледі. Көбінесе реттеу транскрипцияны ингибирлейтін транскрипцияны басатын (теріс реттеу) немесе оны белсендіретін (оң реттеу) протеиндердің көмегімен транскрипцияның инициациялану деңгейінде жүзеге асады.

Бір -бірімен байланысты функциялары бар өнімдерді кодтайтын бактериялық гендер көбінесе кластерлерге - оперондарға (жеке транскрипциялық бірліктерге) бөлінеді. Ген транскрипциясы әдетте белгілі бір репрессорлық ақуыз ДНҚ -ның оператор деп аталатын бөлігімен байланысқан кезде бұғатталады. Кішкене молекулалар (индукторлар) репрессордың оператордан бөлінуіне әкелуі мүмкін. Бұл принциптер алғаш рет лактоза (лак) оперонын зерттеуде бекітілді. Лак репрессоры лак операторынан репрессор аллактоза индукторымен байланысқанда ажыратылады.

Реттеуші белоктар - ДНҚ -ның спецификалық тізбегін танитын ДНҚ -байланыстырушы ақуыздар; реттелетін ақуыздардың көпшілігінде ДНҚ-мен байланысатын арнайы домен болады. Бұл домендер ДНҚ-мен байланысуға жауапты типтік құрылымдық мотивтермен сипатталады: спираль-бұрылыс-спираль, мырыш саусақ және гомеодомен.

Реттеуші ақуыздар ақуыз-ақуыз әрекеттесуіне арналған домендерді де қамтиды; бұл димеризацияға қажет лейцин сыдырмасы мен спираль-цикл-спираль, сондай-ақ транскрипцияны белсендіруге қатысатын басқа да мотивтер.