Альцгеймер

Альцгеймер ауруы (синонимдері: Альцгеймер типіндегі деменция, пресенильді Альцгеймер типіндегі деменция, сенильді Альцгеймер типіндегі деменция, сенильді деменция, бастапқы дегеративті деменция) – бұл мидың созылмалы, прогрессивті дегеративті ауруы, ол есте сақтау мен басқа когнитивті функциялардың бұзылуымен сипатталады.

МКБ-10: G30. Альцгеймер ауруы.

Эпидемиология: Альцгеймер ауруы – ең көп таралған нейродегенеративті ауру, деменцияның ең жиі кездесетін себебі. Бұл ауру деменциялардың 35-40% -на дейін себеп болады. Альцгеймер ауруының даму қаупі 65-69 жастағы адамдар арасында жылына шамамен 0,3% құрайды, ал жоғары жастағы топтарда бұл көрсеткіш айтарлықтай артып, 80-84 жаста 3,4% жəне 90 жастан асқан адамдар арасында 5,6% жетеді.

Классификация:

МКБ-10 бойынша Альцгеймер ауруының пресенильді жəне сенильді формалары бөлінеді.

• Пресенильді форма: аурудың 65 жастан бұрын басталуы.
• Сенильді форма: аурудың 65 жастан кейін басталуы.

Бұл бөліну өткен ғасырдың ұғымдарын көрсетеді, онда алғашқы дегеративті деменцияның ерте жəне кеш жаста басталуы екі түрлі ауру болып саналды. Пресенильді форманы «нағыз Альцгеймер ауруы» деп, ал сенильді форманы

«Альцгеймер типіндегі сенильді деменция» немесе жай ғана «сенильді деменция» деп атады. Бүгінде морфологияның бірлігін ескере отырып, пресенильді жəне сенильді деменцияны бір ауру ретінде қарастырады, яғни Альцгеймер ауруы деп атайды.

Дегенмен, пресенильді жəне сенильді формалары арасында клиникалық айырмашылықтар бар екенін жоққа шығаруға болмайды.

• Пресенильді форма: прогрессиясы жылдам, афазия, апраксия жəне агнозияның ерте пайда болуымен сипатталады, көбінесе отбасылық анамнез байқалады.
• Сенильді форма: баяу прогрессия, есте сақтау бұзылыстары ұзақ уақыт бойы негізгі симптом болып табылады, ал басқа когнитивті бұзылыстар жеңіл түрде көрінеді, отбасылық анамнез əдетте байқалмайды.

Этиология:

Қазіргі заманғы түсініктерге сəйкес, Альцгеймер ауруы – генетикалық тұрғыдан анықталған ауру. Бүгінгі күні аурудың жоғары қаупімен байланысты төрт патологиялық ген белгілі:

• Амилоидты ақуыз предшественнигінің гені (21-хромосома);
• Пресенилин-1 (14-хромосома);
• Пресенилин-2 (1-хромосома);
• Аполипопротеин Е-4 гені (19-хромосома)

Альцгеймер ауруы қаупінің ең жоғары деңгейі амилоидты ақуыз предшественнигінің, пресенилин-1 жəне пресенилин-2 гендерінің тасымалдаушылары арасында кездеседі. Аталған гендердің болуы 40-65 жас аралығында Альцгеймер ауруының даму мүмкіндігін 100%-ға жуыққа дейін арттырады (пресенильді форма).

Аполипопротеин Е-4 генінің тасымалдаушылығы 65 жастан асқан адамдарда Альцгеймер ауруының дамуына жоғары қауіппен байланысты (сенильді форма). Бұл ген аурудың даму қаупін шамамен екі есе арттырады. Мысалы, 80-84 жастағы адамдар арасында аполипопротеин Е-4 генінің тасымалдаушылары үшін аурудың жылдық таралуы 5,6% құрайды, ал бұл гені жоқ адамдарда бұл көрсеткіш 2,9% болады.

Патогенез:

Альцгеймер ауруының патогенезіндегі негізгі механизм – амилоидты ақуыз предшественнигінің метаболизмі бұзылуы. Əдетте, амилоидты ақуыз предшественнигі α-секретазамен бірдей ұзындықтағы полипептидтерге (патоген емес) бөлінеді.

Егер бұл ақуызда генетикалық ақау болса немесе ферменттік жүйелерде ақаулар болса, амилоидты ақуыз предшественнигі əр түрлі ұзындықтағы фрагменттерге бөлінеді. Бұл фрагменттердің ұзындары еритін емес жəне сол себепті мидың паренхимасында жəне церебралды тамырлардың қабырғаларында жиналады (диффузды церебралды амилоидоз кезеңі). Кейін мидың паренхимасында еритін емес фрагменттердің агрегациясы патологиялық ақуыз – β-амилоидты түзеді. Мидың паренхимасында осы ақуыздың «гнездік» жиналуларын сенильді бляшкалар деп атайды. β-амилоид нейротоксикалық қасиеттерге ие. Эксперименттер β-амилоидтың тіндік қабыну медиаторларын активтендіретінін, қоздырғыш медиаторлардың шығарылуын арттыратынын, бос радикалдардың көбеюіне ықпал ететінін көрсетті. Бұл күрделі процестер каскадының нəтижесінде нейрондардың зақымдануы мен өлімі орын алады. Негізінен, сенильді бляшкалармен қоршалған нейрондар ең бірінші жəне ең көп зардап шегеді.