Картаны жобалау, құрастыру және жариялау

1 Карталар және атластар құрастырудың дерек көздері[pic 1]

1.1  Дереккөздердің негізгі түрлері

Картография өзінің өнімімен көптеген салаларды, соның ішінде шаруашылық, ғылым, мәдениет , білім беру және басқа да өмірлік қоғамның салаларын қамтамасыз етеді.

 Ол өзіне қажетті мәліметті алу үшін көптеген дереккөздерді қолданады, мысалы карталарды құрастыру жүргізілетін әртүрлі құжаттар.

Оның дереккөздеріне:

- астраномиялық-геодезиялық мәліметтер;

- жалпыгеографиялық және тақырыптық карталар;

- кадастырлық деректер және план мен карта;

- қашықтықтан зондтау мәліметтері;

- тікелей заттық бақылау және өлшеу деректері;

- гидрометеорологиялық бақылаулар деректері;

- экологиялық және басқа да мониторинг түрінің материалы;

- экономикалық статистикалық мәліметтер;

- сандық модельдері;

- зертханалық талдаулар нәтижелері;

- әдеби мәтіндік көздері;

-теориялық және эмпирикалық заңдылықтары.

Құрылған картографиялық жұмыстың тақырыбы мен мақсаттарына байланысты кейбір дереккөздері, негізгі болып табылады, ал басқалары қосымша және көмекші болып шығады. Мысалы, экономикалық географиялық карталар үшін негізгі көздер - бұл статистикалық есептіліктен

алынған деректер болып табылады, ал дала геологиялық түсірілімдерден, аэро және спутниктік бейнелерден алынған дар бұл фото-геологиялық деректер.  Дереккөздерді негізінен екі түрге бөліп қарастырады, бірі қазіргі заманғы әртүрлі дереккөздер, олар  картографиялық объектінің қазіргі жағдайын көрсетеді,  және екіншісі оның бұрынғы қалпын  немесе барлаудың ерте кезеңдерін көрсетеді. кейбір жағдайларда ескі дереккөздер, мысалы, тарихи карталар, палеогеографиялық реконструкция немесе құбылыстардың динамикасын бейнелеу кезінде құнды болып табылады.[pic 2]

Сонымен қатар, картаға түсетін көздер бастапқы,тікелей өлшеу және бақылау кезінде алынған, және қайталама,  материалдарды өңдеу және қайта өңдеу нәтижесінде алынған болып бөлінеді.  Әрине, бастапқы және қайталама көздер сенімділікпен, дәлдікпен, жалпылама деңгейімен, генерализация дәрежесі және өңдеу кезінде енгізілетін басқа да сипаттамалармен ерекшеленетіні табиғи.

1.2  Астрономиялық-геодезиялық дереккөздер

Дереккөздің бұл түрі астрономиялық бақылаулардың нәтижелерін, гравиметриялық өлшемдерді, триангуляция және трилатерация деректерді, полигономерияны және жер бетіндегі нивелирлеуді қамтиды. олар бірінші кезекте карталар үшін координаттардың негізін жасау керек, яғни теңіз деңгейінің жоспарланған орны мен биіктігін анықтайтын нүктелер желісі, сондай-ақ Жердің формасын есептеу және Жердің эллипсоидінің параметрлерін есептеу үшін қажет.

Түрлі класстағы геодезиялық желілердің тармақтары жер үсті орталықтары арқылы белгіленеді. Олардың үстіне арнайы сәйкестендіру белгілері - пирамидалар немесе сигналдар, металл немесе бетонды тіректер нығайтылады.

Соңғы жылдары геодезиялық желілерді құру үшін жаһандық позициялау жүйелері кеңінен қолданылады(GPS,ЖПЖ). Оларды  спутниктік позициялау жүйелері деп те атайды. Олар өте жоғары орбитаға шығарылған және Жерге радио сигналдарын үнемі жіберетін жасанды спутниктерді пайдалануға негізделген. Спутниктер олардың кейбіреуі күннің кез келген уақытында ,әлемнің кез-келген жерінде әрдайым көрінетін (немесе,нақытырақ айтқанда естілетін) етіп орналасқан. Оларды жұлдыздар сияқты астрономиялық және геодезиялық өлшемдерде байқауға болады. ЖПЖ жердегі геодезиялық өлшемдерсіз және триангуляциялық нүктелер арасындағы іздерді қалдырусыз кез-келген нүктенің координаттарын автономды түрде анықтауға мүмкіндік береді.[pic 3]