Құндылықтар философиясы (аксиология). Адам мен қоғам өміріндегі құндылықтар

Құндылықтар философиясы (аксиология). Адам мен қоғам өміріндегі құндылықтар

Мазмұны:

1.Құндылықтардың мәні және олардың жіктелуі

2.Натуралистік психология және оның сипаттамасы

3.Трансцендентализм және оның негізгі ерекшеліктері

4.Персоналистік онтология және оның ерекшеліктері

5.Мәдени-тарихи релятивизм және оның негізгі ережелері

6. Социологизм және оның негізгі ерекшеліктері

7.Құндылықтардың жіктелуі

Афина демократиясының дағдарысы салдарынан, адам мен қоғамның тіршілік етуін ұйымдастырудың мәдени үлгілерінде өзгеріс болған кезде орын алған  жағдайда алғаш рет құндылықтар туралы мәселені көтерген Сократ болды.  Сол Философиялық ойдың даму тарихында

Сәл кейінірек философияда құндылықтардың табиғаты, заңдылықтары және олардың пайда болуы, жұмыс істеуі, сондай-ақ олардың адам мен жалпы қоғамның өмірінде қандай орын алатындығы туралы ілімнің дамуы мен қалыптасуы байқалады. Сондай-ақ, құндылықтардың адам өмірінің басқа құбылыстарымен байланысы, құндылықтардың жіктелуі және олардың дамуы туралы айтылды. Бұл ілім аксиология деп аталды. Бұл тұжырымдаманы бірінші болып француз ойшылы П. Лапи 1902 жылы, ал 1908 жылы неміс философы Э. Гартман қолданды.

Аксиология (грек. axios – құндылық, logos - ілім) – құндылықтар туралы ілім.

Құндылықтарды адамдардың мақсат қоюынан, болашақ тұжырымдамаларын тұжырымдаудан, адамдар мен елдер арасындағы қатынастардан, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды берумен бірге жүретін процестерден алып тастауға болмайды, құндылық құбылысынсыз Мәдениет туралы айту мүмкін емес, бұл тұжырымдамасыз халықтардың, ұлттардың және тіпті этностардың өмірі мүмкін емес.

Құндылықтардың мәні және олардың жіктелуі

Аксиология жеке ғылым ретінде ерекшеленіп, тек Оған тән философиялық зерттеу ерекшеліктерін алған сәтте құндылықтар ұғымдарының бірнеше түрлері ұсынылды:

• Натуралистік психология.
• Трансцендентализм.
• Персоналистік онтология.
• Мәдени-тарихи релятивизм.
• Социологизм.

Натуралистік психология және оның сипаттамасы

Натуралистік психология А.Мейнонг, Р. Перри, Дж. Дьюи, С. Льюис және басқалар құндылықтардың көзі биопсихологиялық тұрғыдан түсіндірілген жеке тұлғаның қажеттіліктерінде жатыр. Сонымен қатар құндылықтардың өзін эмпирикалық түрде қазіргі шындықтың нақты фактілері ретінде бекітуге болады. Бұл көзқарас шеңберінде «құндылықтарды стандарттау» құбылысы қолданылады, басқаша айтқанда адамның қажеттіліктерін қанағаттандыратын кез-келген объектілерді құндылықтар ретінде түсінуге болады.

Трансцендентализм және оның негізгі ерекшеліктері

Неокантианизмнің Баден мектебінің негізінде пайда болған аксиологиялық трансцендентализм тұжырымдамасы құндылықты эмпирикалық емес, таза немесе нормативтік санамен анықталған норманың идеалды болмысы ретінде түсіндіреді. Өзінің табиғаты бойынша құндылықтар идеалды. Олар адамның қажеттіліктеріне немесе тілектеріне тәуелді емес. Бұл тұжырымдаманы қолдаушылар спиритуализм позициясын ұстанады, оның постулаты адамнан тыс «логос» болып табылады. Альтернативті ұсыныс ретінде Н.Хартманн құндылықтар сферасының тәуелсіз өмір сүру құбылысын негіздей отырып, аксиологияны діни ықпалдан босату туралы ұсыныс жасайды.

Персоналистік онтология және оның ерекшеліктері

Бұл бағыт  құндылықтарды болмыстан тыс құбылыс ретінде  түсіндіру тәсілін ұстанған аксиологиялық трансцендентализм ағымдарының әсерінен қалыптасты.  Осы тұжырымдаманың ең көрнекті өкілі М.Шелер айтуынша  құндылықтар әлемінің шынайылығы  адам тұлғалылығы арқылы жетілмеген формада көрінетін «Құдайдағы мәңгілік аксиологиялық сериялар тізбегі».  Оның идеялары бойынша құндылық жеке тұлғада болады және белгілі бір иерархияға арқылы орналасқан, мұнда ең төменгі деңгейді сезімдік рахат алуға байланысты құндылықтар тұрса,  осыдан кейін танымдық және әсемдік құндылықтары жалғасады. Жоғарғы деңгейде қасиеттілік пен Құдай идеясының құндылықтарына жатады.