Қазіргі заманғы Қазақстанның үшінші модернизациясын жүзеге асырудағы философияның рөлі

Қазақ халқының қазіргі мәдениеті мен дүниетанымын терең және жан-жақты түсіну үшін оның көздерін түркі мифологиясы мен мәдениетінен бастап, Ұлы түркілер мен ежелгі қазақтардың дәстүрлі мәдениетінен табу қажет. Бүгінгі таңда отандық зерттеушілер қазақ халқының рухани тамырлары мен рухани таным көздері мен дәстүрлі мәдениетінің ежелгі сақ, ғұн және ортағасырлық түркі мәдениетінде екенін дәлелдейді. Атап айтқанда, Орта ғасырларда барлық түркі халықтары бір суперэтносқа біріктірілді. Түркі қағанатының 1450 жылдығы аясында Ғасырлар тоғысында жазылған "Тарих толқынында" жұмысында Мемлекет басшысы Н. Назарбаев былай деп жазды: "барлығымыз мақтан тұтатын үлкен мұра бар. Өйткені біздің ата-бабаларымыз адамзат тарихында із қалдырды, Еуразия құрлығындағы халықтардың тағдырына үлкен әсер етті".

Біздің тарихымызға құрметпен қарайды, танымға, рухани мұрамызды анықтауға, ұрпақтар арасындағы мәдени-тарихи сабақтастықты қайта жандандыруға ұмтылу ел тәуелсіздік алған кезде мүмкін болды. Бұл қазіргі тарихи кезеңдегі қоғамның қажеттілігімен және өркениетті мемлекет құрудың міндетімен байланысты. Отаршылдыққа созылған рухани мұралардың ұшқындарын қалпына келтіру үшін Мемлекет басшысы бастамашылық еткен "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасы жүргізілді. "Ежелгі қазақ даласындағы түркі тілдес мәдениеттің терең тарихына келер болсақ, біз әлемдік мәдениетке өз үлесін қосатын үлкен мәдени мұра қорында тұрмыз. Біз бұл заманауи даналық қоғамының тарихи міндеті екенін айта аламыз. Бұл өте күрделі мәселе және ол болашақ ойлаудан туындаған қадамдардың бірі болып табылады", — деп жазады профессор С. Нұрмұратов.

 Сәйкес бастама мемлекет басшысының пәнаралық зерттеулерді кеңейту мен тереңдету жөніндегі ұлттық тарих. Оның кез келген елдің немесе халықтың өркениетті дамуы сыртқы әсерлердің ықпалымен емес, ұлт болмысының терең рухани тамырларын қамтитын дүниетанымдық тұрғыда шешіледі. Сондықтан философия өткен халықтың тарихында және дәстүрлі рухани-дүниетанымдық ұстанымдарды қайта құруда маңызды орын алады. Қазақ халқы философияға бейім, ол өзінің рухани бастауларын түркі дәстүрінен алады.

Академик Ә. Нысанбаевтың ойынша, ең алдымен" түркі философиясы"ұғымының мәнін ашу қажет. Ғылымның жекелеген салалары табиғат пен қоғамның нақты аспектілерін зерттеумен айналысады,ал философияның пәндік саласы адам мен әлемнің арақатынасын қамтиды. Осыған сәйкес ғылым ұлт ауқымынан тыс, ал философия этникалық сипатпен, әлемге деген қарым-қатынастың мәдени ерекшеліктерімен тығыз байланысты, өйткені мифологиядан, діннен бастау алады. Белгілі болғандай, Гегель философиясын ұлттық мәдениеттің "тірі жаны, квинтэссенциясы" деп анықтаған. Демек, әлемде көптеген ұлттық философиялық жүйелер бар, қанша ұлттық жетілген мәдениеттер бар екені белгілі. Егер философия тарихында" әлемдік философия"," үнді философиясы"," қытай философиясы"," грек философиясы"," ислам философиясы"," неміс философиясы"," орыс философиясы" деген фразалар тіркелсе," қазақ философиясы" деген сөз," түркі философиясы " деген термин жалпыға белгілі идеологиялық қысымның ықпалымен мүмкін болмады. Қазіргі уақытта саяси тәуелсіздік пен рухани дербестік, мәдени плюрализм мен толеранттылық жағдайында қазақ философиясына, оның ерте сатысына-түркі философиясының типологиясын құруға, оның архетиптері мен хронотоптарын анықтауға мүмкіндік туды.

Профессор Тұрсын Ғабитов қазақ мәдениеті аясында түркі философиясының келесі түрлерін ұсынады "" 1. еуразиялық көшпенділердің қуып жетуші философиясы; 2. Ислам контекстіндегі Орталық Азия философиясы; 3. Қазақ хандығы дәуірінің философиясы; 4. қазақ философиясы туылу және ағарту дәуіріндегі; 5. азаттық қозғалысының қазақ философиясы; 6. Қазақ маркстік философиясы; 6.Қазақстан Республикасының философиясы. Анахарсистен бүгінгі күнге дейін-бұл түркі философиясының болу уақыты".

Бұл типологиядан біз ортағасырлық түркі философиясын бөліп, хронологиялық шеңберлермен шектейміз, яғни түріктердің әлемдік тарих сахнасына шыққан сәтінен бастап VI-сырд кезеңі және XVI ғасырда қазақ, өзбек, ноғай, татар, башқұрт, қарақалпақ және т.б. түркі халықтарының бөлінісіне дейін. Сонымен қатар, түркі философиясында ортақ құндылықтардың, рухани сабақтастықтың болуын ешкім жоққа шығара алмайды. Алайда, қалыптасуы мен дамуы белгілі бір кезеңдерден өтетіні анық. Осы мыңжылдықта Орхон-Енесей ескерткіштерінен түркі халықтарының ортақ жыры болған Қорқыт Ата дүниетанымын, "Оғызнаме" және "Кодекс куманикус" ескерткіштерін, Ислам Ренессансындағы түркі философиясы мен әдебиетті, Әл-Фараби философиясын, Махмұд Қашқари мен Жүсіп Баласағұн мұрасын, ислам философиясы мен теологиясын, соның ішінде Халлажур мен Әбу Мансұр мен Әбу Ханифа мазһабын бөліп көрсетуге болады. кездесу барысында Қазақстан мен АҚШ арасындағы білім және ғылым саласындағы ынтымақтастық мәселелері талқыланды, сондай-ақ халықаралық күн тәртібіндегі өзекті мәселелер. Осыған байланысты, біз бұл жағдайда, біз бейбітшілік пен келісімде өмір сүріп жатқанымызды ұмытпауымыз керек деп ұмытпауымыз керек деп санаймыз. Бірақ, бұл ойшылдар мен олардың ілімдері әртүрлі болғанымен, олар түркі дүниетанымының тамырларын біріктіреді.  Бұл түркі философиясының ерекшеліктері қандай? Академик Ә. Нысанбаев пен профессор Н. Аюпов түркі мәдениетінің келесі белгілерін атап өтеді: