Қазақтың ұлттық ойындары

Халық педагогикасына тəн жалпы білім беретін мекемеде өнімді өміршеңсала – ойын.  Дəстүрлік таным-түсініктен туындайтын қаз халқының ұлттық ойындары – баланы іс-əрекетке, адамгершіл əдепттерді игеруге, ақыл-ойын жетілдіруге, отан сүйгіштікке баулуд салауатты өмір сүруге тəрбиелеуде теңдесі жоқ құрал. Балал ойындарында жас ерекшелік, физиологиялық дамуына үйлесім қимыл-қозғалыс, тіл ұстарту, сөздік қорды молайту жағынан өте б жəне педагогикалық заңдылықтар тапқырлықпен үйлесім қиыстырылған.  Халқымыздың өмірге дені сау, шыныққан балал əкелуі жөніндегі өз ұрпақтарына қалдырған үлкен де бай мұрасы  ұлттық ойындар.  Ежелден «Адам ақылымен сымбатты» деп санағ халқымыз тұрмыс-тіршілігіне байланысты туған ұлттық ойындард бала тəрбиесіне лайықтап, шебер пайдалана білген. Балалық кезде ойындарды тəрбие мəселесінен бөліп қарауға болмайды. Еке бірлестікте қарастырылады. Ұлттық ойын-халықпен бірге жасайты өміршең құбылыс. Ол – балалық шақтың қайталанбас ескерткіші, əрб тұлғаның, əр бір ұрпақтың кешкен өмірі. Ойыннан бастау алы ертеңімен сабақтасатын тəлім-тəрбиені бойға қондырып, ой дарытудың алқашқы машығы.  Қазақтың ұлттық ойындары бес түр бөлінеді.  Олар: аңға байланысты, малға байланысты, түрлі заттарм ойналатын, зеректікті, ептілікті жəне икемділікті қажет  ететін, соң кезде қалыптасқан ойындар. Олардың негізгілерінің өзі жүзден аста Бұл ойындардың көбісінің ежелден қалыптасқан арнайы өлеңдері ба Өлеңдер ойынның эстетикалық əсерін арттырып, балалардың өле жырға деген ыстық ықыласын оятып, көңілін көтереді, дүниетанымы арттырып, еңбекке баулиды, ширықтырып, шынықтырады.  Этнограф ғалымдардың пайымдауынша,                                ата-бабаларымызд бізге жеткен ұлттық ойындарымыздың тарихы Қазақстан жерінде б.з бірінші мыңжылдықта-ақ қалыптасқан. Олардың ішінде тоғызқұмала  қуыршақ, асық ойындары Азия елдерінде тайпалық одақтар м алғашқы мемлекеттерде кеңінен тарады.  Біздің қоғамыздағы ұлтты ойындардың негізі, шығу тегі халқымыздың көшпелі дəстүр шаруашылық қарекеттерінен бастау алады.

Бұлардың көбісі мал шаруашылығына,  аңшылыққа, жаугершілік негізділген.

Ахмет Жүнісовтың айтуынша (Фəниден бақиға дейін, — Алмат «Қайнар», 1994), «Өзге халықтар сияқты қазақтың да ертед қалыптасқан, атадан – балаға мұра болып жалғасып келе жатқ ұлттық ойын-сауық түрлері бар. Зер салып байқап отырсақ, ол ойы сауықтар қазақтың ұлттық ерекшелігіне, күнделікті тұрмыс-тіршілігі тығыз байланысты туған екен жəне адамға жастайынан дене тəрбиес беруге, оны батылдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, күштілікк төзімділікке т.б. əдемі адамгершілік қасиеттерге баулуға бағытталғ екен». Ал енді, «Қазақстан. Ұлттық энциклопедия» кітабында қазақты ұлттық ойындарының мəн-маңызы туралы былай деп жазылға «Қазақ ұлты негізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойы балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына аса зор мəн берге Нəтижесінде дəстүрлі бала тəрбиесінің басты құралы ретінде ұлтты ойынды орайластырып, дамытып отырған».

Аңға, малға байланысты ойындар.

Аңға байланысты ойындар: ақсерек-көксерек, аңшылар, аңшылар м қояндар, кірпіше қарғу, қас-құлақ, ордағы қасқыр. Малға байланыст ойындар: оларман (қойға қасқыр шапты), асау көк, көксиыр, соқы теке, түйе мен бота.

Соқыртеке

Ойыншылар дөңгелене тұрады. Ортаға орамалмен көзі байланғ адамды – «соқыртекені» шығарады.  Шеңбер бойынша тұрған ойын қатысушылар «соқыртекені» түрткілейді. Ол сол кезде түртк ойыншыны ұстап алып, атын айтуға тиіс. «Соқыртекенің» тыны тұрған ойыншыны да ұстап алуына болады. Ұсталынып қалғ ойыншы «соқыртекеге» айналып, ойын жалғаса береді.

Алтыбақан.

Алтыбақан. Бұл – жастардың кешкілік бас қосып, əн айтып, домбы тартып, қыздар, жігіттер болып айтысып, бір-бірімен əзілдесіп көң көтеретін ойын-сауығы. Қазір де үлкен тойларда алтыбақан құрылад Алтыбақанды құру мынандай тəсілмен жүзеге асырылады: алт бақанды сырықтың екі басын үш-үштен қосақтайды да мосы тəріз етіп байлап тастайды. Бақанның аша тармағы сырыққа кигізіліп тұру тиісті. Алты бақанды құрастырып болғаннан соң оның екі басына қатар арқан байланады.  [2.83] Ақшамшық (сақина салу).