Сақтар, скифтер: «алтын адам»

№4 Семинар

Тақырып: Сақтар, скифтер: «алтын адам».

Семинар сабағының мақсаты: Команда/Ойындар/Жарыстар әдісі арқылы студенттердің қарастырып отырған мәселесі бойынша мәліметтерді тез арада жаттығып білу мүмкіндігін жетілдіру.

Семинар сабағының мазмұны:

1.Сақтар туралы жазба және археологиялық деректер.

2. Сақ тайпалық одағының көрші мемлекеттермен (Иран, Қытай) өзара қарым-қатынастары.

3. I Дарий, Кир әскерлері мен А.Македонскийдің жаулаушылық жорықтарына қарсы сақтардың күресі.

1. Сақтар туралы алғашқы мәліметтер. Сақтар туралы жазба деректерді 3топқа бөлугеболады. Біріншісі ежелгі парсы патшаларының тастағы сына жазбалары мен Геродоттың еңбектеріне негізделген. Екіншісі – Александр Македонский мен оның мұрагерлерінің жорықтары кезіндегі грек жазбалары. Үшіншісі – Орта Азия халықтарымен байланыста болған, өз замандастарының мәліметтеріне сүйенген грек және латын ғалымдарының жазбалары.

     Парсы патшалары І Дарий мен Ксеркстің бұйрығымен жазылған мәтіндерде Қазақстандағы сақ тайпаларының аты аталады. Грек және латын тіліндегі деректердің арасынан Геродот пен Страбонды айтуға болады. Осындай деректерге қарағанда Грекияда, Рим империясында, Персияда, Египетте, Үндістанда көшпелілерді жақсы білген.

  Сақтар - б.з.б. I мыңжылдықта Орта Азия мен Қазақстан жерін мекен еткен ежелгі тайпа. Олар ежелгі дүние өркениеттерімен қарым-қатынас жасаған. Жалпы, сақ тайпалары атауының мағынасы жайында көп пікір бар. «Сақ» сөзінің мағынасын парсы жазбаларында «құдіретті еркектер» деп түсіндіреді, ал иран жазбаларында «жүйрік атты турлар» дейді. Ежелгі грек авторлары сақтарды «азиялық скифтер» деп атайды.

Б.з.б. 484–425 жылдары өмір сүрген грек тарихшысы Геродот, шошақ бөрікті сақтарды (тиграхауда) - массагеттер деп атаған. Грек деректерінде көшпелі тайпалардың тағы да бір атауы – дай (дайлар) кездеседі. Грек тарихшыларының айтуына қарағанда, сақтар «дұшпанға – қатал, досқа – адал» болған. Олар батыр жауынгерлерді ардақтап, құрмет тұтқан. Сақ деп аталатын тайпалардың әрқайсысының өз алдына көсемі болған. Грек авторы Ктесий: «сақ әйелдері ер жүрек келеді, соғыс қаупі төнгенде ерлеріне көмек көрсетіп, ұрысқа араласады» деп баяндайды.

Антропологтар сақтарды еуропалық нәсілге жатқызады. Дегенмен монғолоидтық белгілер Солтүстік және Шығыс Қазақстанды мекендеген сақтарда көбірек байқалады. Сақтар шығыс иран тілінде сөйлеген.

Біздің дәуірімізге дейінгі 1-мыңжылдықта. қазіргі Қазақстан территориясында көшпелі тайпалар өмір сүрген, олар жиынтықта сақ деп аталған. Сақ тайпалары туралы дерек көздері екі топқа бөлінеді: археологиялық (материалды) және жазбаша. Ежелгі Қазақстан халқы туралы алғашқы жазбаша деректер біздің заманымызға дейінгі 1 мыңжылдықтың ортасынан басталады. Сақтар туралы мәліметтер негізінен ежелгі парсы жартастағы суреттерінде және грек авторларының еңбектерінде кездеседі. Бұл сақ тайпаларының парсы және грек мемлекеттерімен тығыз байланыста болғандығымен және сол кездегі саяси оқиғаларда маңызды рөл ойнағанымен түсіндіріледі. Бұл дереккөздерде саяси тарих туралы да, сақтардың өмір салты, әдет-ғұрыптары туралы да мәліметтер бар.

Сақтар туралы мәліметтер ежелгі авторлардың - Арриан, Полиенус, Диодор, Плиний, Ктезия, Помпей Трог, Птолемей, Страбон еңбектерінде кездеседі. Олардың ішінде біздің дәуірімізге дейінгі 5 ғасырда жазылған Геродоттың «Тарих» атты еңбегінде ежелгі тайпалардың өмірі туралы ерекше құнды мәліметтер бар. Геродот және басқа грек авторлары әртүрлі сақ тайпалары туралы жазды. Бұл массагеттер, дайлар, аримасптар, аргиппеялар. Олар сақтарды былайша сипаттады: «Олар дұшпандарға мейірімсіз, достарына адал». Ктеся былай деп жазды: «Сақтардың әйелдері күшті, соғыстар кезінде олар күйеулеріне көмектеседі, олармен бірге ұрысқа қосылады». Сондай-ақ, грек тарихшылары сақтарды «әлемдегі ең әділ және шыншыл адамдар» деп бағалады. Геродот және басқа тарихшылар сақтарды «азиялық скифтер» деп атаған.