Орал каласындаfы f. Токай муражайнын ашылу тарихы

ОРАЛ ҚАЛАСЫНДАҒЫ Ғ.ТОҚАЙ МҰРАЖАЙНЫҢ АШЫЛУ ТАРИХЫ

Орал – тарихқа бай көне қала екені белгілі. Қаламыз әдебиет, мәдениет саласындағы көптеген белгілі тұлғалардың да өмірі мен шығармашылығында өзіндік орын алады.

Атап кетер болсақ, А.С.Пушкин, Л.Н.Толстой, В.И.Даль, М.С.Шолохов, В.Г.Короленко, Ф.И. Шаляпин, М. В. Фрунзе, Д. Карбышевт.б. Осылардыңішінде татар ақыны Ғ.Тоқайдың орны ерекше.

Бұл қаланың тарихи тұлғалар өмірінде қалдырған ізі мол екенін қаламыздағы көне жәдігерлер дәлелдеп тұр. Сондай орындардың бірі – татар мәдени орталығы. Орталықтың басты ғимараты – Ғ.Тоқай мұражайы. Бұл орталықтың тек татар халқы үшін ғана емес, қаламыздың тарихына терең ірекүңілгісі келген кезкелген жанғаберері мол. Олай дейтін себебіміз, бұл мұражайда тек татар халқынан емес Ғ.Тоқай шығармашылығына қатысты

Мәліметтер ғана емес, көне қаламыздың өткенғасырлардағы тыныс-тіршілігінен сыр шертетін жәдігерлер жетерлік.

Орталықтың салтанатты ашылуы 2006 жылдың 12 желтоқсанында өтті. Бұл Татарстандағы мәдениет өкілдері үшін де елеулі шара болып есептеледі, орталықтың ашылу салтанатына ТР Мәдениет министрінің орынбасары Айдар Гайнутдинов, Татарстан Республикасының Қазақстандағы өкілеттіөкілі Ильдус Тарханов, Қазандағы Ғабдолла Тоқай мұражай-үйінің директоры Рамис Аймет, сондай-ақ Татар Республикалық жазушылар Одағының өкілдері қатынасты. Оралда зор оқиға орын алды - Ғабдолла Тоқай мұражайы ашылды. Салтанат «Идел» татарлардың және татар-башқұрттардың қоғамдық және мәдени бірлестіктерінің ассоциациясының президенті Каримов М.А., ҚР Парламентінің Мәжілісінің депутаты, Татарстан Республикасының мәдениет министрінің орынбасары Гайнутдинова А.Р., Татарстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы өкілетті өкіл – Тарханов И.Г., Ашимов Н.С. әкім облысының басшылығымен жергілікті билік өкілдері, оралдықтардың үміттерін жүзеге асыру және ғимаратты қалпына келтіру бойынша жұмыстарға тікелей қатысы бар тұлғалар: «ТНГ-ГРУПП» АҚ бас директоры Харисов Р.Г. (Татарстан), «Татар мәдени орталығы» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Хайруллин Р.У. қатысуымен орын алды.

Осы мұражай екі президент Нұрсұлтан Назарбаев пен Минтимир Шаймиевтің игі ниетімен құрылды, Нұрғали Әшімов өзінің құттықтау сөзінде айтты, екі жыл бұрын шешім қабылданды, және Татарстан Республикасының экспонаттар қатарының беру және демеушілік қолдауы, сонымен қатар жергілікті зиялылардың жанқиярлық қызметкерлігінің ықпалымен жұмыс тез жүре бастады.

Ғабдолланың ақындық дарындылығы дамуы Қызыл мешіттің имамы Тухватуллинның қамқорлығымен алынды деп саналады, имамның үйінде мұражай ашылды. Соңғы уақытта үйде ақпан айында пәтерлер берілген алты отбасы тұрды, содан кейін ғимараттың қалпына келтіруі басталды.

Тоқайдың жүз жиырма жылдығы осы жылы Стамбул, Париж, Петербург, әлемнің түркі елдерінде тойланды, оның атымен көптеген көшелер аталды, ескерткіштер ашылды, И.Г. Тарханов іс-шараның маңыздылығына айрықша көңіл аудара отырып, біздің республикалар арасындағы әрі қарай одан да берік экономикалық және мәдени ынтымақтастыққа үміт арттырды. Қомақты сыйлардың ішінен қонақтар мұражайға «ГАЗель» ұсынды.

Бұл жай ғана мұражай емес, татар халқының тұрмысы, белгілі ағартушының бөлмесінің ішкі көрінісі, өткен ғасырдың баспаханамен танысуға болатын бірнеше корпустар мен залдары бар татар мәденитетінің орталығы болып табылады. Ашылған күні тамаша көрініс болған концерттік зал бар. Үлкен мейрамға келген қонақтардың бәрін чак-чак ұлттық тағамымен дәм таттырды.

Әсіресе натуралды көлемінде жасалған жұмыс үстелінде отырған жас ақын бар Тоқайдың бөлмесі таң қалдырады. Орталықта жиналған бірегей экспонаттар (мысалы, «Ресей империясының лауазымдық нұсқаулықтарының жинағы», « Мектеп, іс қатынастары және үйге қысқа сөздік») қонақтар мен жерлестердің қызығушылықтарын тудырды.

- Бұл әлемдік ауқымдағы оқиға. Біз осы арманның жүзеге асуын жетпіс жыл бойы күттік десек артық болмайды. Он екі жыл бойы Разак Абдрахманович Абузяров ғимаратты көптеген инстанцияларымен хат жазысу арқылы дегеніне жетті, - бірінші қабат бойымен экскурсия жүргізгеннен кейін мұражай директоры Багаутдинов М.Р. осылай қорытындылады. Ғабдолла басқан баспалдақ сатылары, мәтіндерін терген баспа станогы сақталды, басында ол теруші, сосын түзетуші және редактор болып жұмыс істеді. 1907 жылдың қаңтарының алғашқы күндерінде осы баспаханамен шығарылған «Уральский дневник» газеті осыған дәлел болып табылады. Өкінішке орай, осы экспозиция толықтай жинақталған жоқ, Қазан Ұлттық мұражайының экспонаттарымен машина кеденде тұрып қалды. Сондықтан, келіңіздер, біздерді сіздерді күтеміз.