Өзен ағындысының есепттік сипаттамаларын қалыптастыратын физико-географиялық факторлар

ҚР БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ                       ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ГЕОГРАФИЯ ЖӘНЕ ТАБИҒАТТЫ ПАЙДАЛАНУ ФАКУЛЬТЕТІ ГИДРОЛОГИЯ ЖӘНЕ МЕТЕОРОЛОГИЯ МАМАНДЫҒЫ

[pic 1]

Студенттің өзіндік жұмысы

“Өзен ағындысының есепттік сипаттамаларын қалыптастыратын физико-географиялық факторлар”

                                                                                    Орындаған: Әйпен.Ж

                                                                                     Қабылдаған : ДускаевҚ.

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

1. Өзен ағыны,оның түрлері

2. Өзен ағындысының физикалық-географиялық факторлары

3.Жоғарғы ағын

4. Көктемгі су тасу және төменгі ағын

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиет

Ағын су таулардағы жауын-шашынның немесе еріген қар мен мұздың әсерінен пайда болады. Екі жағдайда да жер бетіне ағып жатқан судың бір бөлігі, ең алдымен, микрорельефтің (депрессияның) теріс формаларын толтыруға және топыраққа сіңіруге жұмсалады. Жеке депрессияларды толтырғаннан кейін және сонымен бірге жаңбырдың қарқындылығы немесе қар мен мұздың еруі инфильтрация қарқындылығынан асып түсе бастаған сәттен кейін ғана ағады.

Су жер бетінен ағып, әдетте үздіксіз қабатта емес, бөлек жұқа ағындар немесе бір-біріне қосылатын раковиналар түрінде алдымен уақытша ағындардың арналарына жетеді, содан кейін қалыптасқан арнада өз суларын алып жүретін тұрақты ағындар түзеді. Жер бетінде пайда болатын ағынды жер үсті ағыны немесе көлбеу ағын деп атайды. Су жинау аймағының арналық желісі бойында пайда болатын ағынды арналық немесе өзендік ағын деп атайды. Жер үсті ағындары жер үсті суларының ұғымымен теңестірілмейді. Жер үсті суларына өзендер, көлдер мен су қоймаларының сулары жатады.

Көптеген жерлерде, мысалы, орман аймағында, жер үсті ағындары әдетте аз, кейде тіпті болмайды. Жаңбыр мен қар суының көп бөлігі басқа жолдармен ағып кетеді. Топырақ арқылы өтіп жатқанда, бұл сулар топырақ пен жер асты суларының қорларын толықтырады және өзендер желісіне жер асты жолдары арқылы аэрация аймағынан және жерасты суларының өзінен ағынды аймақтан топырақ-жер асты суларымен түседі. Осыған байланысты топырақ (жер асты) ағыны және жер асты (жер) ағындары ажыратылады. Өзен ағындары - бұл жер үсті және жер асты суларының жалпы ағындары.

Жалпы өзен ағыны гидрографты бөлшектеу арқылы екі компонентке бөлінеді: жер үсті (су тасқыны) және жерасты ағындары. Соңғысы ең тұрақты.

Әр түрлі ландшафт зоналарында және зоналар шегінде жер үсті мен жер асты ағындарының арақатынасы бірдей емес, бұл өзеннің ағынды су режимі мен оның территория бойынша таралуы ерекшеліктерін тудырады.[1].

Ағынды су - бұл физикалық-географиялық факторлар мен экономикалық әрекеттер кешенінің әсерінен болатын күрделі табиғи процесс.

Оның дамуын анықтайтын негізгі ағынды факторлар климаттық болып табылады. Ағынды сулардың қалыптасуына және оның құндылығына климаттың әсер етуінің жалпы фонында басқа, климаттық емес факторлардың әсері көрінеді. Олардың әсері неғұрлым байқалса, бассейні неғұрлым аз болса және бұл әсер ету мерзімі неғұрлым қысқа болса. Климат ағынға тікелей ғана емес, сонымен қатар басқа табиғи факторлар арқылы әсер етеді: топырақ, өсімдік жамылғысы, рельеф. Осы факторлардың барлығы үнемі өзара әрекеттесуде.

Әр түрлі табиғи факторлардың әрекеті әр түрлі жолмен көрінеді. Олардың бір бөлігі жер бетіндегі атмосфералық жауын-шашынның ағуына ықпал етеді, ал басқалары ағынды баяулатады немесе оның пайда болу мүмкіндігін мүлдем жоққа шығарады. Өзен ағынының пайда болуында кейбір факторлар, сондай-ақ олардың бір-бірімен өзара әрекеттесуі басты рөл атқарады, ал басқалары екінші рольді атқарады .[2]

Физикалық-географиялық факторлардың әсері жылдық ағын мөлшеріне де, оның режиміне де әсер етеді.

Өзеннің кебуін анықтайтын физикалық-гегорафиялық факторлар: