Экономикалық ілімдер | Адам Смит | Давид Рикардо | Карл Маркс |
1.Ақша | - Ақша — бұл «айырбас процесін жеңілдететін техникалық дөңгелек», айырбас және сауда кұралы деп айтады.
- Ол ақшаның құны екі жақты
мәнге ие деп санайды:
— қандай-да бір заттың пайдалылығын көрсетеді;
— басқа тауарды сатып алу мүмкіндігі. - Ақша идеалды есеп бірлігі
болып саналады және ол еңбек бөлінісінің болуымен байланыстырылады; бұл бірлік ешқандай да ішкі құнға ие емес.
| - Ақша жүйесінің негізін құрайтын – алтын, айналыс құралы – қағаз ақша.
- Тұрақты ақша айналымы экономиканың
өсуінің басты жағдайы; - «Акша — өркениетті елдер арасындағы
жалпы құрал, олардың арасында пропорциялы бөлінеді.оның өзгеруі сауда мен машинанын жетілдірілуінен, тамақты өндіру қиындығының көбеюімен және баска да халық өсуіне кажетті өмірлік заттармен байланысты болды» деді - Товар ретіндегі акша өзінің
құнының төмендеуі барысында жалақының өсуін кажет етеді. Ол өз кезегіңде сөзсіз товар бағаларьн жоғарылатады. | - Ақшаның сандық теориясына
ескерту жасаған. - Басты аргументі- блгіленген уақыттағы сауда айналымы мен
ақша массасы айналымы санына бақылаудың тұрақты болмау сипаты. - Ақша жалпыға бірдей төлем және сатып алу құралы.
- Ақша тауар айырбасы жоқ
болғанда өмір сүре алмайды. - Ақша-капиталдың өмір сүру формасы.
|
2.Құн | - «Еңбек жалғыз жалпы бүкіл және бірден-бір дәл құнның өлшемі болады.Сол арқылы барлық кезде, барлық жерде
әр түрлі тауарлырдың құндарын өзара салыстыруға болады.» анықталады. және айырбас құнын ажыратады. - Құн табыстардың қосындысы
арқылы анықталады (жалақы, пайда, рента).
| - «Кез-келеген құнның негізі – еңбек» - деген тұжырым жасады
- Смит секілді Рикардо тауардың айырбас және тұтыну құнын ажырата білді.
- Смиттен айырмашылығы :
тауардың тұтыну құнына ,оның пайдалығына назар аударды. - «Басқа товарларға айырбасталатын товар
құны немесе басқа товарлар саны оны өндіруге қажетті еңбек санына қарай еңбекке төленетін көп, аз сыйлыққа байланысты емес»
| - Тауардың құны қоғамдық қажетті еңбек жұмсалуы мөлшерінен
бастау алады. - Тұтыну құны – тауардың адам тұтынысын қанағаттандыру
қабілеті. - Айырбас құны – заттың басқа
тауарға айырбасталу қабілеті. - Қосымша құн – жұмысшынң төленбеген еңбегі өнімінің құны.
Осы ұғымды енгізу арқылы жұмысшы құн заңын бұзбай-ақ өз еңбегі ақысының бір бөлігін алатынын көрсетті. |
3.Капитал | қолындағы қорды тұтыну қарекеттерінен шығады. - Капиталдың басты қасиеті – өз
иесіне табыс әкелу. - Капитал – қордың екі бөлігінің
бірі деп сипатталады.Одан табыс келтіру күтіледі және тікелей тұтынуға кетеді. - Капитал мәртебесін алу үшін:
- ұқыптылық;
- пайдалы сату немесе бір
иегерден екіншісіне өтпей-ақ табыс әкелетін өндіріс құралдарын сатып алу үшін тауарлар өндіру, өңдеу.
| - Д. Рикардоның капитал туралы теориясында мына бір тұжырым алдымен өзіне назар аударады: товардың айырбас құнының төмендуі тікелей оны өндірудегі негізгі капиталды көп пайдаланумен байланысты және онын «негізгі капитал үлесі көп боллған сайын онын. төмендеуі көп болады» дегенге сенуі .
- «Капитал» категориясының мәні жөнінде
оны «елдін байлығының бір бөлігі өндірісте пайдаланылады және ол тамактан, киімнен. құралдардан, шикі материалдан, машиналардан және т. б. еңбекті козғалысқа келтіретіндерден түрады». | - Капитал – ақша, қосымша құн әкелуші, яғни өзінен –өзі өсетін құн.
- Өнеркәсіп капиталы-айналымда бір мезгілде үш формада: ақша, өндірістік, тауарлық.
- Капиталдың үздңксіз айналымда болатын сатылары:
- Ақша формасынан өндіріс құралы мен жұмыс күшін құрайтын формаға;
- Өндірістік капитал тауар формасына өте отырып, өндіріс процесіне қатысады;
- Өнімдерді өткізу жолымен капиталдың тауарлық формасы ақша формасына айналады.
|
4.Жалақы | - «Табиғи жалақы» деп – жұмыс
күшінің құнын түсіндіреді. жалақының жоғары деңгейі жағдайында төмен жалақыға қарағанда ынталы , ақылды жұмысшыларды таба аламыз - Жалақы мөлшері жұмысшының тіршілігіне қажетті құн
минимумымен анықталады | бағасы.Жалдамалы жұмысшының күн көрінісіне қажетті табысы. - Жұмысшыны өз еңбегін сатушы, ал
жалақыны оның еңбегі үшін төленетін төлем ақы ретінде қарастырды. мөлшері күнделікті қажетті тамақ пен өмірге қажетті заттардың бағасына тура пропорционалды. - Еңбектің нарықтық бағасы – сұраныс пен ұсыныстың ара-қатынасымен анықталады.
| алған жалақысы – сатылған еңбек емес, «жұмысшы күшін» капиталистермен айырбастау нәтижесі деп түсіндірді. - Жалақы – жұмысшы мен оның
отбасы үшін қажетті товарллардың эквивалентіне тең, оның дәрежесі еңбек өнімділігіне байланысты. - Жалақының өсуіне кедергі –
техникалық-экономикалық прогресс үнемі артық жұмыс күшін туғызады.Ал ол капиталистер мен жұмысшылардың айырбас қатынасын қорытындылап, жұмысшыларға зиян келтіреді.
|
5.Рента | - Рента бұл – табиғи факторладың іс-әрекетінің нәтижесі.
- Рента бұл – жұмысшының өнімінен шегеріп тастағандағы жер иесінің иеленетін төленбей қалған еңбегі.
- Рента – ауыл шаруашылық
өнімдеріне деген монополияның нәтижесі. - Дифференциялдық рента – жер учаскілерінің құнарлығы әрі
орналасуы жағынан айырмашылығы. | - Рента құн заңына сәйкес құралады.
Ол табиғат өнімі емес, еңбекпен жасалынады. - Рентаны алудың жалғыз негізі –
жерге жеке меншіктің болуы. - Шығыны аз болатын жақсы жерлерден
қосымша табыс құралады. Ол меншік иесінің иемденетін қосымша табысы – жер рентасы болады. - Рента – орташа пайдадан артық жасалынған
құн. - Дифференциалды рента=жақсы жерден
алнған өнім құны – төмен жерден алынған өнім құны. | - Рикардодан айырмашылы – дифференциалдық рентамен қатар абсолюттік рентаның бар екенін айтқаны.
- Абсолютті рента – ауыл шаруашылығында капиталдың органикалық құрылымының төмендігімен және жерге жеке меншіктің болумен
байланыстырады. - Жер иесі арендатор-фермерден рентаның табиғи деңгейінен
жоғары аренда ақысын талап етеді, яғни құнарлығы жоғары, өткізу рыногына жақын орналасқан жер участкілері келтіретін артық пайдаға тең болуы тиіс. |
6.Еңбек бөлінісі | «Түйреуіш мануфактурасы» өнімділікті үш есеге арттыру: көтеру; - Бір операциядан екіншісіне
ауысқанда уақыт үнемдеу; - Машина мен механизмдерді ойлап табу;
- «Егер кейбір бөтен ел бізді кейбір тауармен, біздегі бағадан арзан бағамен қамтамасыз ете алса, онда олардан сол тауарларды біздің өндірістің артық өндірген
өнеркәсіп өнімдеріне сатып алған жөн». Бұл көзқарас «абсолюттік артықшылык теориясы» деп аталды.
| - Халықаралық еңбек бөлінісінің «Салыстырмалы
артықшылық теорисын» алғаш жасаушы. - Халықаралық сауда жүргізудің
орындылығын ол Смит секілді абсолютті шығын шамаларын емес салыстырмалы шығындарды салыстыру негізінде көрсетті. - Ел мен елдің саудаласуынан
туындайтынынанн пайдаға өндірістің тиімді салалық құрылымын орнату арқылы жетуге болатынын айтты. | Маркстің пайымдауы бойынша материалды және рухани болып бөлінгенде ғана пайда болады. |
7.Табыстар | - Жылдық өнім табыс түрінде үш
таптың – жұмысшылардың, капиталистің және жер иелерінің арасында бөлінеді. - Жұмысшы табысы – жалақы, Капиталистікі – пайда, жер иесінікі –рента.
| Табыс дегеніміз – жерден- Рента, капиталдан-пайда жұмысшы күші- жалақы түріндегі негізгі үш класстың табысынан тұрады | - Табыс жалақы пайда және рентадан тұрады.
- Жұмысшы жалақысы еңбек өнімділігіне байланысты, еңбек өнімділігі жоғары болған сайын жұмысшы жалақысы азаяды.
- Пайда Жұмысшыны эксплуатациялау арқылы алынады.
- Рента. Жердің иесі арендатордан рентаның табиғи деңгейінен жоғары рента сұрауға құқылы.
|
8.Ұдайы өндіріс | - Ұдайы өндірістің басты буыны
ауыл шаруашылығы өндірісі емес, жалпы өндіріс саласы деп санайды. - Бөлінуге тиіс еңбек өнімінің
жылдық бағысы түгелдей табыстан тұрады деп есептейді және ол кез-келген тауар бағасында тұрады. - Жай ұдайы өндірісте тұтынудан, қорланудан өндіріс құрал-
жабдықтар құны(амортизация) шығарылып тасталады. | - «Өнімдер үнемі өнімдермен , қызмет көрсетулермен сатып алынады, ақша –оның көмегімен болатын айырбастың өлшемі. Қандайда бір товар артық көлемде өндіріледі және рынок ол товарға жұмсалған капитал қайтарылмаған деңгейде толығады.
Бірақ бұл жағдайда басқа товармен бір мезгілде болады.» - Капиталистік өндіріс тәсілі
ұлғаю шегі болмайтын абсолютті ұғым. | - Ұдайы өндіріс типтерін талдау схемасын ұсынды. Экономика екі бөлімше салаларынан:өндіріс құрал-жабдықтары және тұтыну заттары өндірісінен тұрады.
- Экономикалық дағдарыстар доктариналарының бір вариантының мәні мынада: тұтынушылардың көп бөлігін құрайтын жұмысшылар жалақысының төмен болуы өздері өндірген тауарлы өнімдерді құндылығы бойынша сатып алла алмайды. Дағдарыстың болуы – артық жинақты аз тұтынудан, яғни артық жинақты пайдаланбау.
- Капиталистер ұмтылған пайданы максимилизациялау мақсатында қорлану үшін жиынтық сұраныстың өсуінен басталады
|
9.Еңбек өнімділігі | - Еңбек өнімділігі - өңдеген материалдардың құнын өсіретін, жекелеген өнімге немесе тауарға
сіңіп, өткізілетін,біткен еңбекте біраз уақыт болатын еңбек . - Өнімсіз еңбек – қызмет көрсетуді
айтады, ол сол бойда жоғалады, ал еңбек қызмет көрсетуде «құнға еңбек қоспайды,өзінің құны болады, марапаттауға болады, товар немесе жекелеген заттарда өткізілмейді, тіркелмейді». | Пайданы көбейтудің ол тек бір ғана жолын ұсынды- ол еңбек өнімділігін аргтыру. Ап еңбек өнімділігі жұмысшының жалақы түршде элатын құнын азайтады. | - Еңбек өнімділігін – қосымша құн теориясымен сипаттайды.
- Еңбек өнімді:
- Біріншіден, егер қосымша құн
өндірісі абсолютті емес, ол тіршілік заттары құндылығын арзандататын относительді қосымша құн түрінде өссе; - Екіншіден, егер өнімді еңбек
қосымша құнды айналыста емес, тек өндіріс саласында жасайды деп мойындаса; |
10.Пайда | төленбеген еңбегі, алайда оның қорытындылары қарама-қайшылықта болды. - А.Смит пайданы кәсіпкердің
жалдамалы жұмысшы еңбегі өнімнен шегеру ретінде қарастырған. - А.Смит өнім құнының осы бөлігі кәсіпкерге оның капиталының
қызмет жасағандығын "марапаттау" ретінде жүзеге асқанын айтқан. | - Пайда – жалақыдан артық өндірілетін құн түрінде қарастырады.
- Жұмысшы өз еңбекақысынан артық құн өндіреді. Пайда- жұмысшының төленбей
қалған еңбегінің өлшемі. - "Пайданың жоғарылуы немесе төмендеуі, жалақының төмен немесе жоғары болуымен байланыстылығын" айтқан.
| - Пайда – жалдамалы жұмысшыны қанау процесінде жасалатын қосымша құнның өзгерген түрі.
- Рикардодан айырмашылығы: жай пайда нормасы емес, қосымша құн нормасынан ерекшелігі.
- Пайда нормасының төмендеу тенденциясы, бұл – капитализмнің күйреуінің тарихи феномені:
пайда нормасын үздіксіз көбейту жолында капиталдың органикалық құрылымында тұрақты капиталдың үлесі ұлғайып, өзгермелі капитал азаяды. |
11.Таптар теориясы | Қоғамда өмір сүретін үш тап: жер иеленуші , капиталист және жұмысшы бар деп көрсетті. | - Негізгі үш тап: жер иелері, капитал мен ақша иелері және жұмысшы таптары.
- Рикардо буржуазияның мүддесін қорғады.
- Бірақ ол қоғамның өндіргіш күштерінің прогрессивті даму мүддесін қорғауды өзінің міндетне көбірек алды.
| - Екі үлкен тап – жұмыс күші бар пролетариат және қосымша құнды иемденетін капиталистер.
- Табыстардың еңбек, капитал және жер өңдеушілер арасында бөлу проблемаларымен айналысты.
- Буржуазия үстем тап ретінде өндіргіш күштерін ұлғайтады, ал көпшілікті құрайтын пролетариат қайыршылыққа қалады.
|
