Электр желісі компанияларында энергия үнемдеу технологияларынын тиімділігін баfалау

ЭЛЕКТР ЖЕЛІСІ КОМПАНИЯЛАРЫНДА ЭНЕРГИЯ ҮНЕМДЕУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ

Сарсенбекова Дәмелі Болатбекқызы

damelisarsenbekova@mail.ru

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің «Жылуэнергетика» кафедрасының магистранты, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Ғылыми жетекшісі – З.Саттинова

Мақалада электр желілік компаниялардың энергияүнемдеуші технологиялары тиімділігіне анализ жүргізілді. Энергия үнемдеу режимі әсіресе уақыттың бір бөлігін төмен жүктемемен жұмыс істейтін механизмдер үшін - конвейерлер, сорғылар, желдеткіштер және т. б. үшін өте маңызды. Электр энергиясын тұтынуды төмендетумен қатар, жиілікті реттейтін электр жетектерін қолданудың экономикалық әсері электр және механикалық жабдықтардың жұмыс ресурсын ұлғайту арқылы қол жеткізіледі.

Кіріспе

Энергияны тиімді және ұтымды пайдалану саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру мақсатында 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған «Нағыз энергия үнемдеу» бағдарламасы әзірленді. Осы әзірленген бағдарламада Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен жаңа редакцияда бекітілген индустриялық-инновациялық даму стратегиясында және еліміздің 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында айқындалған ҚР-ның экономикалық дамуының осындай басымдықтары қарастырылды. Бұл бағдарламаны іске асырудың негізгі қажетті шарты жаңа инновациялық ойлау мен жинақталған ғылыми-техникалық әлеуетті пайдалану, жаңа мамандандырылған қызмет ретінде энергия тиімділігінің инвестициялық тартымдылығын үлесін арттыру болып табылады.

Энергияны үнемдеу қазір өндіріс немесе қызмет көрсету саласында жұмыс істейтін кез келген компанияның саясатының басым бағыттарының біріне айналуда. Және бұл жерде мәселе тіпті экологиялық талаптарда емес, толық прагматикалық экономикалық факторда. Қазақстанда өндірісте тұтынылатын барлық электр энергиясының 75%-ы электр жетектерінің барлық түрлерін жүргізуге жұмсалады. Әдетте, отандық кәсіпорындардың көпшілігі ең жоғары жүктеме сағаттары оның жұмыс істеуінің жалпы уақытының тек 15-20% құрайтынына қарамастан, жабдықтың максималды өнімділігіне негізделген үлкен қуаты бар электр қозғалтқыштарын орнатты. Нәтижесінде тұрақты жылдамдықтағы қозғалтқыштар қажеттіліктен айтарлықтай (60% дейін) көп энергияны тұтынады.

Энергия үнемдеу технологиялары бірден бірнеше мәселені шешуге мүмкіндік береді: энергия ресурстарының айтарлықтай бөлігін үнемдеуге, отандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық мәселелерін шешуге, өндіріс тиімділігін арттыруға және қоршаған ортаға жүктемені азайтуға мүмкіндік береді.

ҚР желілеріндегі техникалық жай-күйі мен проблемалары

ҚР электр желілеріне электр энергиясын таратуға және беруге арналған кернеуі 0,4-1150 кВ қосалқы станциялар, тарату құрылғылары және электр беруді қосатын желілер жиынтығы кіреді.

Егер ҚР - да жалпы пайдаланудағы электр желілерінің ұзындығын қарайтын болсақ: кернеуі 1150 кВ - 1,6 мың км,500 кВ - 5,6 мың км - ден астам, 220 кВ - 20,3 мың км - ден астам, 110 кВ-45,5 мың км-ге жуық, кернеуі 35 кВ-63 мың км-ден астам,6-10 кВ-205 мың км-ге жуық [1].

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының ұлттық электр желілерін (ҰЭЖ) құрайтын барлық әуе желілерінің 34% – ының пайдалану мерзімі 30-40 жыл, ал әуе желілерінің 27% - ының пайдалану мерзімі нормативтегіден 40 жылдан асты. Жаңа электр беру желілері мен қосалқы станцияларды салу, сондай-ақ жұмыс істеп тұрған объектілерді жаңғырту, жөндеу және реконструкциялау жөніндегі жұмыстардың көлемі жеткіліксіз. Жеке меншіктегі тарату желілеріндегі ереже нашар жағдайда. Желілер мен жүйелерді қайта құру, жаңғырту іс жүзінде жүзеге асыруда қиындықтар туғызуда. Энергияны есепке алу жеткіліксіз және жетілмеген, ҚР бойынша тарату желілеріндегі шығындар көлемі орта есеппен 17% - ды құрайды.