Девиация

Девиация – бұл қоғамда жалпы қабылданған әлеуметтік нормалардан ауытқитын мінез-құлық түрлері. Әлеуметтік нормалар қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз ететін ережелер мен талаптар жүйесі болғандықтан, девиация сол нормалардың бұзылуы ретінде қарастырылады. Девиация тек қылмыстық әрекеттерді ғана қамтымайды, оған ішімдікке салыну, нашақорлық, жезөкшелік, вандализм, тәртіп бұзу, агрессия, тіпті нормадан тыс талант пен ерекше қабілеттер де кіруі мүмкін. Девиацияны түсіндіретін негізгі теориялық бағыттар бірнеше топқа бөлінеді.

Әлеуметтанулық бағыт девиацияның себебін қоғам құрылымымен байланыстырады. Э. Дюркгейм девиация кез келген қоғамда міндетті түрде болады деп есептеп, оның қоғам үшін белгілі бір функциясы бар екенін көрсетеді. Ол әлеуметтік нормаларды бекітіп, қоғамды біріктіреді. Р. Мертон аномия теориясын ұсынып, қоғамда қойылған мақсаттар мен сол мақсаттарға жетудің заңды жолдары сәйкес келмеген кезде адамдардың девиантты әрекетке баратынын дәлелдейді. «Стигма» (таңба) теориясы бойынша адамды «бұзақы», «қылмыскер» деп атау оның шынайы девиацияға көшуіне ықпал етеді.

Биологиялық бағыт девиацияның адам ағзасының тума қасиеттерімен, генетикалық ерекшеліктерімен немесе жүйке жүйесінің ақауларымен байланысты болуы мүмкін екенін айтады. Ч. Ломброзо қылмыскерлердің ерекше анатомиялық белгілері бар деп сенді, бірақ бұл көзқарас толық дәлелденбеген. Қазіргі биологияда агрессия гормондары (тестостерон), жүйке жүйесінің бұзылуы сияқты факторлар зерттеледі.

Психологиялық бағыт девиацияны тұлғаның ішкі күйімен, эмоциялық тұрақсыздығымен, травмаларымен және психикалық бұзылыстарымен байланыстырады. Фрейдтің психоанализінде девиация адамның санасыз күйдегі қақтығыстарынан, тежелмеген қалауларынан туындайды. Мінез акцентуациясы, агрессивті тип, импульсивтілік те девиацияға әкелуі мүмкін.

Экономикалық бағыт девиацияның негізгі себебі ретінде қоғамдағы кедейлік,