Лекция по "Социологии"

Адам Смит 1723 – 1790

Мутлақ устунлик назарияси  1776 – мамлакатлар мутлақ устунлик шароитиа кам харажатлар билан ишлаб чиқарилган товарларни экспорт қилишади ва бошқа мамлакатларда мутлақ устунлик шароитида кам харажатлар билан ишлаб чиқарилган товарларни импорт қилишади.

Девид Рикардо (1772 - 1823)

Нисбий устунлик назарияси   1817 – агар мамлакат бошқа мамлакатга нисбатан кам харажатлар билан ишлаб чиқариш мумкин бўлган товарларни ишлаб чиқаришга ихтисослашса, ўзаро савдо иккала мамлакат учун ҳам фойдали бўлади. Бунда ишлаб чиқариш мутлақ устунлик бўлиши шарт эмас.

Товарларни импорт қилувчи бир мамлакат экспорт қилувчига нисбатан камроқ харакатлар биланишлаб чиқара олсам ҳам, уларни бошқа мамлакатга импорт қилиши мумкин.

1840 йилда – Англия эркин савдони маъқуллаган илк мамлакат бўлди. Шундан кейинги 70 йил мобайнида жўшқин иқтисодий ўсишни жахондаги энг бой мамлакатга айлантирди.

Хекшер – Олин

Ташқи савдо мавжуд бўлмаган тақдирда, ишлаб чиқариш омиллари нархлари иккала мамлакатда ҳам ўзгаради: ортқча омил нархи нисбатан паст бўлади ва танқис омил нархи нисбатан юқори бўлади.

Хекшер – Олин теоремаси: кўп омилларга эга бўлган мамлакат, омил ишлаб чиқариш интенсив бўлган товарни экспорт қилади.

Рибчинский теоремаси – ишлаб чиқариш омилларидан бирининг тобора ортиб бораётган таклифи, ушбу омил нисбатан интенсив фойдаланиладиган тармоқдаги ишлаб чиқариш, даромадларнинг номутаносиб фоизли ўсишга ва ушбу омил қўлланиладиган соҳада ишлаб чиқариш ҳамда даромадларнинг пасайишига олиб келади.

Халқаро савдонинг замонавий ҳусусиятлари:

• Илм фан ва техника тараққиёти таъсирида махсулот ва хизматлар савдосининг ошиши
• Янги тармоқ ва ишлаб чиқаришнинг вужудга келиши
• Жахоннинг энг йирик савдо империялари сифатида АҚШ Германия ва Япония тан олиниши
• Япония экспортининг ортиши
• Жанубий осиё мамлакатларида халқаро савдонинг фаол ривожланиши

М. Портер назарияси

Мамлакатларнинг рақобатбардошлик назарияси. Бу назариянинг асосчиси америкалик иқтисодчи олим М. Портердир. ХХ аср 80 йилларнинг охирида бу олим жаҳон экспортининг 50% ига тўғри келувчи 10 та мамлакатдаги 100 га яқин тармоқларни ўрганиб чиқди. Назарияга биноан мамлакат фирмалари фаолият олиб борувчи рақобатбардош муҳитни иқтисодиётнинг 4 та муҳим кўрсаткичи шакллантиради:

1. Ишлаб чиқариш омиллари билан таъминланганлик
2. Талаб кўрсаткичлари
3. Яқин ва хизмат кўрсатувчи тармоқлар
4. Рақобат мухити фа фирма стратегияси

Марк Мелиц модеоининг асосий параметрлари.

1. Омил шартлари
2. Талаб шартлари
3. Боғлиқ ва хизмат кўрсатиш соҳалари
4. Фирма стратегияси ва рақобат

Инсорсинг - лойиҳани учинчи шахсга емас, балки компания ичидаги шахс ёки бўлимга топшириш.

Aуцорсинг ташкилот учун вазифа, лойиҳа ёки давом етаётган функсияни бажариш учун ташқи компанияни ёллашни ўз ичига олади.

1990-йиллардан бошлаб, AҚШ компаниялари хориждаги ишчи кучининг арзонлигидан фойдаланиш учун ташқи манбаларни ички манбаларга қараганда кўпроқ жалб қилдилар.

Халқаро савдонинг гравитацион модели

Икки давлат ўртасидаги савдо ҳажми уларнинг ЯИМлари кўпайтмасига пропорсионалдир ва бу ҳажм масофа ортиши билан камайиб боради

Ташқи савдони тартибга солий йўналишлари 

Импорт – миллий хўжалик ташқарисидан товар ва хизматларни олиб кириш

Экспорт – миллий хўжалик ташқарисига товар ва хизматларни олиб чиқиш

Эркин савдо ва протекционизм 

Эркин савдо – талаб ва таклиф асосида ривожланадиган эркин савдо давлатнинг энг кам аралашуви сиёсатини акс этиради.

Протецкионизм – тариф ва нотариф инструментларни қўллаш йўли билан икки бозорни хорижий рақобатчилардан химоя қилувчи давлат сиёсатидир.

Протекционизм турлари (4 тури)

Селектив протекциониз – айрим мамлакатлар ёки товарлар гурухига нисбатан кўлланади