Темперамент

Темперамент құрылымында адамның жалпы психикалық белсенділігі ретінде белгіленетін компонент өте кең маңызға ие. Бұл компоненттің мәні негізінен тұлғаның өзін-өзі танытуға, сыртқы шындықты тиімді игеру мен қайта құруға беталысы болып табылады; әрине, бұл үрдістердің бағыты, сапасы мен іске асырылу деңгейі тұлғаның басқа ("мазмұнды") ерекшеліктерімен анықталады: оның зияткерлік және сипаттық ерекшеліктерімен, оның қарым-қатынастары мен уәждерінің кешенімен. Белсенділіктің дәрежесі әлсіздік, инерттілік және пассивті жетілуден бастап бір полюсте энергияның жоғары дәрежесіне дейін, іс - әрекеттің қуатты екпінділігіне және басқасына тұрақты көтерілуге дейін бөлінеді.

Темпераменттің екінші компонентін құрайтын қасиеттер - қозғалу немесе моторлы қасиеттер тобы, - қозғалу (және арнайы – тілдік қозғалыстар) аппаратының функциясымен байланысты қасиеттер атқаратын құрамдас бөлігі. Қозғалыс компонентінің динамикалық қасиеттерінің арасында жылдамдық, күш, айқындылық, ритм, амплитуда және бұлшық ет қозғалысының басқа да белгілерінің қатары (олардың бір бөлігі сөйлеу моторикасын сипаттайды) сияқты ерекшеліктер көінеді. Бұлшықет және сөйлеу моторикасының ерекшеліктерінің жиынтығы темперамент қырын құрайды, ол басқалардан жеңіл бақылауға және бағалауға мүмкіндік береді.

Темпераменттің үшінші негізгі компоненті "эмоциялық" болып табылады, ол әртүрлі сезімдердің, аффектілердің және көңіл-күйдің пайда болу, ағу және тоқтатылу ерекшеліктерін сипаттайтын қасиеттерінің кең кешені болып табылады. Темпераменттің басқа құрамдас бөліктерімен салыстырғанда бұл компонент ең күрделі және тармақталған өзіндік құрылымы бар. "Эмоционалдық" негізгі сипаттамалары ретінде әсерлі, импульстік және эмоциялық тұрақтылықты көрсетеді. Әсер ету субъектінің аффективті сезімталдығын, оның эмоциогендік әсерлерге сезімталдығын, басқа да мұндай әсер жоқ жерде эмоциялық реакцияға негіз табу қабілетін білдіреді. "Импульсивтілік" деген термин жылдамдықтың белгісі болып табылады, онда эмоция іс-әрекеттер мен іс-әрекеттердің алдын ала ойландырмай және оларды саналы түрде шешпей-ақ итермелейтін күшке айналады. Эмоционалдық лабильділік деп әдетте осы эмоциялық жағдай тоқтатылатын немесе бір уайымның басқаларға ауысуы болатын жылдамдық түсініледі.

...