Чечен чугааларыныӊ тематиказы

ДОПЧУЗУ

КИИРИЛДЕ        3

I-ги эге. К. Аракчааныӊ чечен чугааларының укталган дөстери        7

II-ги эге. Чечен чугааларыныӊ тематиказы        18

2.1 Төрээн чурт темазы        19

2.2 Бойдус темазы        21

2.3 Ынакшыл темазы        25

2.4 Күш-ажыл темазы        27

ТҮӉНЕЛ        29

ЛИТЕРАТУРА ДАӉЗЫЗЫ        32

КЫЗЫРЫЛДАЛАР        35

КИИРИЛДЕ

Тыва  чечен чогаалда  кижи биле бойдустуң  аразында  харылзаазын  тыва литератураның  үндезилекчилери  С.Сарыг-оол  «Соругга»,  «Кижи - бойдустуң төлү», С.Пюрбю «Шынаппайның чугаалары», а ийиги салгалдан О.Сувакпит «Ыылар» дээш оон-даа  өскелер чогаалдарны  бижээннер.

Тыва уруглар чогаалы сайзырап келгенинден бээр, бойдус темазынче кичээнгейни салган.

XX чүс чылдыӊ ийиги чартыындан эгелеп чогаалчылар тыва уруглар чогаалынга бойдус темазын чырыткан проза чогаалдарын калбаа-биле бижип эгелээннер [Чамзырын 2009: 10].

К. Аракчаа чогаал ажылын 1953 чылдан эгелээн. Ооң чогаадыкчы ажыл-чорудулгазы тыва уруглар чогаалы-биле сырый харылзаалыг. Ол - «Кажар сыын» (1958), «Алдын чуурга» (1967), «Сыынак» (1969), «Элдептиг киш» (1974), «Сыынныг-Дөӊгүлек» (1985), «Кара-Ашактыӊ кускуну» (1990) деп номнарны  уругларга сөӊнээн.

Чогаалчы ол номнарында бойдуска хумагалыг болурунга, аныяк салгалды кижизидип, өгбелерниӊ чагыг-сүмелерин, чаӊчыл-ёзулалдарын медереп билип, сагып чоруурун амгы үениӊ кижизиниӊ сагыш-сеткилин хүн бүрүде доюлдуруп чоруур мөзү-бүдүш айтырыгларын чырыткан.

К. Аракчааныӊ чечен чугааларында колдуунда дириг амытаннар дугайында, оларныӊ чаптанчыг аажы-чаӊнарын көргүскен болгаш бичии уруглар номчуурунга таарышкан, аныяк салгалды төрээн бойдузунга чоок, аӊаа ынак кылдыр кижизидеринге улуг ужур-дузалыгболуп  турар.

К. Аракчааныӊ чогаадыкчы ажыл-чорудулгазын үнелээн ажылдар арбын. З.Чадамба, Е. Чамзырын, Ч. Серен-оол, С.Сандю дээш оон-даа өскелер ооң чогаалдарын сайгарган.

Тодаргайлаарга, Ч.Серен-оол «…Аракчааның  чечен чугаалары бичии хамаатыларның эстетиктиг медерелин быжыктырарынга, оларның кижизиг кээргээчел, чымчак  сеткилдиг  болурунга, каржы төтчеглекчи  чорукка эптеш чок хөөнүн кижизидеринге база дузалыг» - дээн»[Серен-оол 1988: 34].

Е. Чамзырынчогаалчыны мынчаар үнелээн: «Многие короткие охотничьи рассказы К.Аракчаа по своей структуре напоминает  живую  беседу мудрого, много повидавшего в своей жизни автора-рассказчика с юным читателем»[Чамзырын   2009: 47].

С.Сандю  «Ооң дыл-домаа бөдүүн уругларга шиңгээттингир, чечен чугаалары эмин эрттир шөйдүнчек эвес. Амыдыралды эки билиринден, бодунуң   көргенин, дыңнаанын  чечен  сөске  «айдызадып, домнадып» бижиир талазы-биле тывынгыр автор-дур» -  деп бедии-биле үнелээн»[1970 : 4 ].

Ажылывыстыӊ темазы: К.Аракчааныӊ чечен чугааларыныӊ тематиказы.

Yнелел берген авторлар чечен чугааларын сайгарган-даа болза, чечен чугааларының тематиказын  ханызы-биле  чедир шинчилевээн деп көрдүвүс. Ынчангаш К. Аракчааныӊ чечен чугааларыныӊ тематиказын сайгарган ажылдар эвээш болганындан ажылывыстыӊ чугулазы тодараттынып турар.

Шилип алган объектизи: К. Аракчааныӊ чечен чугааларының тематиказының   сайгарылгазы.

Ажылдың материалы: К.Аракчааның«Кажар сыын» (1958), «Алдын чуурга» (1967), «Сыынак» (1969),  «Элдептиг киш» (1974), «Сыынныг-Дөӊгүлек» (1985), «Кара-Ашактыӊ кускуну» (1990) деп чыынды номнарыныӊ чечен чугаалары.

Ажылдыӊ чаа чүүлү: К. Аракчааныӊ чечен чугааларын сайгарган  ажылдар бар-даа болза, ооң  тематиказы долузу-биле шинчилел ажылыныӊ объектизи турбаан. Ынчангаш чогаалчыныӊ чечен чугааларыныӊ тематиказынга сайгарылганы чорудары тыва  уруглар  чогаалында чаа чүүл бооп турар.