Қарқаралы петициясы

2. Қарқаралы петициясы.

1905 жылдың шілдесінде Ұлттық элита өкілдерінің тобы Қарқаралы уезінің Қоянды кентінде өткен жәрмеңкеде ұлт-азаттық қозғалыстың либералдық ұстанымын қабылдап, кейін Министрлер Кеңесінің төрағасы С.ю. Витте атына жазылған және император II Николайға жолданған қазақ халқының атынан петиция ұйымдастырды. Бұл аналогы жоқ құжат Қазақстан тарихына "Қарқаралы петициясы"атауымен енді.

"Қарқаралы петициясына" көптеген адамдар қол қойды — 14500 адам Қазақстанда жер мәселесін шешу, білім, дін, әйелдердің тең құқылығы, қазақ халқының дербестігі мәселелерін көтеру қажеттілігімен ресми түрде келісім білдірді. Петицияға қол қойылғаннан кейін патшаның атына хат жіберілді.

Петиция құрастыруда және Санкт-Петербургке жіберуде А.Бөкейханов, А. Байтұрсынов, ж. Ақбаев, Т. Нұрекенов және басқалары белсенді жұмыс жүргізді.

Петицияның негізгі мазмұны қазақтардың Мемлекеттік Думада жұмыс істеуіне жол беру болды. Атап айтқанда, мұнда мынадай жолдар болды: «неліктен мал шаруашылығы мәдениеті кәсібі қырғыздарды сайлау құқығынан айыруы керек, егер мұндай құқық сауда, егіншілік, балық аулау және басқа да кәсіпшіліктерден айырылмаса?».

Мемлекеттік шенеуніктер мұндай құжаттарды жасауға өте теріс қарады. Бұл туралы Семей облысы әскери губернаторының 1905 жылғы 19 шілдедегі Дала генерал-губернаторына жазған хаты куәландырады:"...Қырғыз қоғамдарының жоғарыда аталған үкімге ұқсас петициялар жасауына ешбір жағдайда да жол беруге болмайды".

Қарқаралы петициясының бірнеше нұсқасы жасалды, XX ғ. басындағы қазақтардың мәселелерін барынша толық көрсетті. Оны орыс тіліне аударған Т. Нұрекенов. Ол 47 тармақтан тұрды. Қарқаралы петициясының көшірмесі патшаға Ресей газеттерінің редакциясында жіберілді. Петицияда діни мәселелерді, білім беру және сот ісін жүргізу мәселелерін, жер мәселелерін шешу ұсынылды.

Қазақтардың талаптары:

Сайлау жүйесі

* Шаруа басшыларының орнына әлемдік делдалдар лауазымын енгізу ұсынылды.

* Қазақтардың империяның жоғарғы заң шығарушы органына міндетті түрде қатысуы ұсынылды.