Күшті желдер мен шаңды дауылдар мен олардың өсімдікке әсері

Жоспар:

Кіріспе

Күшті желдер мен шаңды дауылдар мен олардың өсімдікке әсері

Негізгі бөлім

Шаңды дауылдар түрлері

Қорытынды

Олармен күресу жолдары

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Күшті желдер мен шаңды дауылдардың пайда болу жағдайлары

Жел-атмосфералық қысымның біркелкі емес көлденең таралуынан туындайтын жер бетіне қатысты ауа қозғалысы. Күшті  жел -ауаның жер бетіне қатысты жылдамдығы немесе көлденең компоненті 14 м/с жоғары қозғалысы. Қатты желдер әртүрлі атмосфералық құйындардың көрінісі болып табылады, оларға циклондар, дауылдар, торнадо жатады. Желдің жылдамдығы 35 м/с – тан асатын циклондар Еуропа мен АҚШ-та дауыл, Қытай мен Жапонияда тайфун деп аталады. Қатты желдің қаупі олардың жойқын қабілетіне байланысты. 23 м/с-тан асатын жел жеңіл ғимараттардың бұзылуына әкелуі мүмкін және осылайша төтенше жағдай туғызады.

Қатты жел өсімдіктерге, дақылдарға және орман екпелеріне зиян келтіреді. Олар дақылдардың орналасуын, жетілген тұқымдардың, дәндердің және жемістердің түсуін тудырады, өсімдіктердің транспирациясын және топырақ бетінен булануды күшейтеді, бұл ылғалдың жетіспеушілігі жағдайында өсімдіктердің қурап, тіпті кебуіне әкеледі. Сонымен қатар, қатты жел ауылшаруашылық жұмыстарының көптеген түрлерін қиындатады: егу, тыңайтқыштар мен улы химикаттарды қолдану, егін жинау және т.б. дауыл жел егістіктер мен бақтарда үлкен қиратулар тудырады: өсімдіктермен қорғалмаған жоғарғы топырақ қабатын бұзады, бұтақтар мен діңдерді сындырады.

Қыс мезгілінде қатты жел, қарлы боран кезінде егістіктердің ашық жерлерінен қар ұшып кетеді, топырақ пен күздік дақылдардың тамыры ашылады.

Желдің күшін (жылдамдығын) бағалау үшін әдетте келесі критерийлер қолданылады, олардың мәндері нақты табиғи жағдайларға байланысты біршама өзгереді: әлсіз – <4 м/с; Орташа – 5 8 8 м/с; Орташа – 9...13 м/с; күшті-14 2 20 м / с; өте күшті - 21...25 м/с; дауыл, дауыл - ≥ 26 - 30 м / с

Ауылшаруашылық үшін желдің жылдамдығы ғана емес, олардың қайталануы мен ұзақтығы да үлкен маңызға ие. Бұл сипаттамалардың мәні елдің аумағында кең ауқымда өзгереді, сондықтан практикалық мақсаттар үшін аумақтық және облыстық климаттық анықтамалықтарды пайдалану қажет

Шаңды немесе құмды дауыл-бұл шаңның немесе құмның көп мөлшерін қатты желмен тасымалдау құбылысы, көріну қашықтығы күрт нашарлайды. Шаңды дауылдар ауылшаруашылық өндірісіне айтарлықтай зиян келтіретін қауіпті табиғи метеорологиялық құбылыс болып саналады, әсіресе егістіктен бос және орманнан қорғайтын екпелермен (жолақтармен) қорғалмаған егістік жерлерге. Шаңды дауылдардың жоғары қайталануы шөлдер мен жартылай шөлдер аймағында, дала аймағында байқалады: АҚШ, Қытай, Африка мемлекеттері, Біріккен Араб Әмірліктері және т. б. Шаңды дауылдардың ең көп қайталануы көктемде, жазда, әлдеқайда аз – қыста байқалады.

Ауадағы шаң мөлшеріне және атмосфераның бұлыңғырлығына байланысты көріні қашықтығы әлсіз шаңды дауылдар 2-10 км, орташа - 12 км және күшті 1 км-ден аз болады. Шаң бөлшектерінің табиғаты әртүрлі. Көбінесе бұл құм, саз, қара топырақ. Осыған байланысты шаң бұлты әртүрлі түске ие болады; шаң бөлшектерінің түсі кейде сары, қара және басқада түсті болады.

Топырақтың жоғарғы қабатының үлкен құрғақтығы мен ұнтақталуы, өсімдік жамылғысының болмауы қатты екпінді жел кезінде топырақ бөлшектерін жел ағынымен алып, айтарлықтай қашықтыққа тасымалдауымен сипатталады.

Шаңды дауылдардың пайда болу механизмі.

Қатты екпінді жел ауа құйындарының жерге түсуіне ықпал етеді, ал жер бетіне жақын жерде үлкен жылдамдықтар пайда болады. Топырақта қысым қысқа уақытқа көтеріледі, содан кейін ауа топырақтан атмосфераға ауыса бастағанда, көлденең ауа ағынымен бірге топырақ бөлшектерінің бөлінуіне және олардың көтерілуіне ықпал етеді.

Шаңды дауылдардың пайда болуы мен дамуы жауын-шашынсыз ұзақ кезеңдермен  және метеорологиялық факторлар кешеніне байланысты: қатты жел (ауа райында>10 м/с), топырақтың жоғарғы қабатының құрғауы мен шашырауы, егістіктерде өсімдік жамылғысының болмауы немесе әлсіз дамуы, кең ашық кеңістіктердің болуы. Әдетте шаңды дауылдар ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 50% - дан аз болған кезде байқалады. Қыста шаңды дауылдар қар жамылғысы мен мұз қабығы болмаған кезде, топырақтың әлсіз цементтелуімен және оның таяз қатуымен пайда болады