Тaҳлили ҳолaти муосири муносибатҳои иқтисодӣ

2. МУНОСИБАТҲОИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН БО ҶУМҲУРИИ ӮЗБЕКИСТОН: ҲОЛАТИ МУОСИР ВА ДУРНАМО ДАР СОҲАИ ТУРИЗМ ВА САЙЁҲӢ

2.1. Тaҳлили ҳолaти муосири муносибатҳои иқтисодӣ

Тоҷикистон, чун аксарияти мутлақи давлатҳои пасошӯравӣ, муносибатҳои худро бо ҷаҳони беруна дар асоси принсипи бисёрсоҳавӣ ва дарҳои кушода баъд аз эълон кардани истиқлолияти худ фаъолона шурӯъ карданд. Ин аз ҷониби сохторҳои сиёсии ҳокимияти сиёсии кишвар барои татбиқи ин принсип, омодагии сиёсӣ ба самти дахлдор ва омодагии он, агар на тамоми ҷомеа, ҳадди ақал қисми фаъолияташон, барои дастгирии чунин хоҳиш ва амали элитаи ҳокимияти давлатҳо. Дар шароите, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон ба зарурати ҳалли масъалаҳои ҷиддии сиёсӣ, аз ҷумла таъмини амният дар сарҳади байни Тоҷикистону Афғонистон ва ҳалли мушкилоти зиёди иҷтимоӣ ва иқтисодӣ дучор омад, зарурати ҳамкорӣ бо ҳокимиятҳои бузурги ҷаҳонӣ буд.

Ҳарчанде ки Ҷумҳурии Тоҷикстон сарзамини кӯҳи бошад ҳам аз захираҳои табии, захираҳои оби тоза ва дорандаи манбаи захираҳои маъдани кӯҳи бой мебошад, ки ин имконият медиҳад ки барои рушд бо мамлакатҳои ҳамсоя ракобатпазири кунад. Иттиҳоди давлатҳои мустақил яке аз вариантҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии худро боқӣ мемонад, ки бо вуҷуди ин, кишварҳои Осиёи Марказӣ ҳамчун шарикҳои тиҷоратии Тоҷикистон, ки аз ҷониби мамлакатҳои ҳамсоя, таърихӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва дигар шарикон, махсусан тақсимоти меҳнат, ки дар гузашта, технологияи ҳамгироӣ, унсурҳои кулли фарҳангиву тамаддунӣ таъсис дода шудаанд, ҷои махсусро ишғол мекунад. Аз кишварҳои ИДМ минтақаи Осиёи Марказӣ, шарики тиҷорати асосии Тоҷикистон низ Ӯзбекистон ба ҳисоб меравд. Муносибати муколамаи доимии инкишоф барои муносибатҳои Тоҷикистону Ӯзбекистон маъмул аст.

Тоҷикистон муносибати доимии тиҷоратиро бо кишварҳои ҳамсоя, хусусан бо Ӯзбекистон тамаркуз мекунад.

Муносибатҳои дипломатӣ миёни кишварҳо 22 октябри соли 1992 таъсис ёфта, аз соли 1995 сафорати Тоҷикистон дар Тошканд фаъолият дорад. Аз соли 1992 то инҷониб, дар байни ду кишвар дар қаламрави кишвар 111 созишномаҳо ва шартномаҳо имзо шуда буданд, дар сатҳи ҳукуматҳо, байниҳукуматӣ ва байниидоравӣ, ки самтҳои асосии ҳамкориҳоро фаро мегиранд ва барои таҳкими минбаъдаи робитаҳо дар соҳаҳои сиёсӣ, тиҷоратӣ ва дигар соҳаҳо заминаи мустаҳкам доранд. 
Бо вуҷуди ин, бо сабаби хусусиятҳои муносибатҳои дуҷониба раванди амалисозии ва ҳамкориҳои онҳо дар солҳои гузашта паст ва ба талаботи муносибатҳои кишварҳои ҳамсоя мувофиқат намекардан. Муносибатҳои ҷиддии дуҷониба бо давлати бародарии Ӯзбекистон баъд аз вохӯрии Президентони ин кишвар Эмомали Рахмон ва Шавқат Мирзияев санаи 09.03.2018 сол дар шаҳри Душанбе барраси гардид авҷ гирифт.^[1] 

Ҳуҷҷатҳои асосӣ, ки барои рушди минбаъдаи муносибатҳо асос ёфтаанд ин Аҳдномаи дӯстӣ, ҳамбастагии хуб ва ҳамкорӣ, ки 4 январи 1993 дар Тошканд ба имзо расидааст. Шартномаи Дӯстии муҳаббат 15 июни соли 2000 ба имзо расидааст. Ин санадҳо принсипҳои асосии ҳамкориҳои дуҷонибариро дар бар мегиранд: эҳтироми мутақобилаи мустақилият ва соҳибихтиёрии давлат, баробарҳуқуқӣ, дахолати дохилии ҳамбастагӣ бо ташкили робитаҳои мутақобилан судманди иқтисодӣ, ҳам дар сатҳи давлатӣ ва ҳам дар сатҳи субъектҳои хоҷагидорӣ мебошад.^[2]

Рушди тиҷорати байни Тоҷикистон ва Ӯзбекистон дар давоми ҳафт соли охир 142 маротиба - аз 300 миллион доллар дар соли 2007 то 2,1 миллион дар соли 2014 коҳиш ёфтааст. Ҳарчанд, ки бо назардошти имконоти мавҷуда ҳаҷми ҳарсолаи тиҷорати миёни Тоҷикистону Ўзбекистон бештар аз $ 500 млн. мебошад. Агар монеаҳои ғайриқонунии транзити тиҷорати байни ду кишвар бартараф карда шаванд, ин имкон медиҳад, ки иқтидори содиротии кишвар ба таври назаррас васеъ карда шавад. Дар соли 2000 Ӯзбекистон тартиби пешакии пешрафти хароҷоти транзитро барои машруботи спиртӣ, ки ҳоло ҳам амал мекунад, ҷорӣ намуд.^[3] Мувофиқи ин тартибот, содиргарони чунин маҳсулот бояд маблағи хароҷоти интиқоли молро ба бонкҳои Ӯзбекистон интиқол диҳанд ва танҳо пас аз гузарондани марзи дигар (Қазоқистон, Туркманистон), ӯ пулашро ба даст мегирад. Дар натиҷаи чунин амали яктарафаи Ӯзбекистон, баъзе соҳаҳои дар Тоҷикистон талафоти калон рӯ ба рӯ мешаванд ва бисёре аз корхонаҳо худ ба худ хароб хоҳанд шуд. Танзими муносибатҳои тиҷоратию иқтисодӣ бо Ӯзбекистон ба рушди тиҷорати хориҷии Тоҷикистон такони ҷиддӣ мебахшад.