Микроорганизмдер экологиясы

№ 13 дәріс. МИКРООРГАНИЗМДЕР ЭКОЛОГИЯСЫ

(Топырақ, су, ауа микрофлорасы. Санитарлық-көрсеткіштік микроорганизмдер. Топырақты, суды, ауаны санитариялық-бактериологиялық зерттеу әдістері).

Микроорганизмдер табиғатта: ауада, суда, топырақта, заттарда, өсімдіктер, жануарлар мен адам ағзасында кеңінен таралған.

Адам және жануарлар организмінен қоршаған ортаға (топыраққа, суға, ауаға және т.б.) шартты-патогенді және патогенді микроорганизмдер түседі. Негізінен 2-ші жолдармен түседі: 1) нәжіс (ішектен); 2) ауа-тамшы (тыныс алу жолдарынан шырыш тамшылары арқылы).

Қоршаған ортаның патогенді микроорганизмдермен ластануы оны жұқпалы аурулардың берілу факторына айналдырады.

Қоршаған ортада адам денсаулығына теріс әсер ететін микроорганизмдерді анықтау үшін топырақты, суды, ауаны санитариялық-бактериологиялық зерттеу жүргізіледі.

Зерттеу әдістерді санитарлық микробиология құрастырады.

Орта объектілерінде патогенді микроорганизмдерді анықтау қиын, өйткені олар уақытша ортада, аз мөлшерде болады, ал оларды анықтау әдістері ұзақ және көп қажетсінетін болады.

Сондықтан ортаның санитарлық жағдайын бағалау үшін:

1) жалпы микробтық ластануды анықтау;

2) санитариялық-көрсеткіштік микроорганизмдерді анықтау қолданылады.

Санитарлық-көрсеткіштік микроорганизмдер (СКМ) – ішектің қалыпты микрофлорасының және адамның тыныс алу жолдарының және жылулықты (теплокровные) жануарлардың өкілдері.

Бұл микроорганизмдер келесі қасиеттерге ие:

1) ортаға патогенді микробтар сияқты жолдармен бөлінеді (ішектен уланған және тыныс алу жолдарынан шырыш тамшылары бар);

2) патогенді микробтар сияқты мерзімде ортада сақталады;

3) адам немесе жануарлар ағзасында ғана тұрады және басқа мекендеу орындары жоқ;

4) ортада көбеймейді, сондықтан олардың саны ортаға түскеннен кейін үнемі біраз уақыт бойы;

5) оларды анықтау әдістері жеңіл және қол жетімді (олардың мазмұнын сандық түрде бағалауға болады));

6) тұрақты және типтік қасиеттерге ие, сондықтан оларды басқа түрлерден ажырату оңай.

Осылайша, санитарлық-көрсеткіштік микроорганизмдер қоршаған ортаның адам мен жануарлардың бөлінуімен (нәжістермен, қақырықпен және т.б.) ластануын көрсетеді.

Егер орта объектілерінде санитариялық-көрсеткіштік микробтардың саны артса, онда патогенді және шартты-патогенді микробтардың болу ықтималдығы артады.

Қоршаған ортаның әртүрлі объектілері үшін белгілі бір санитарлық-көрсеткіштік микробтар (СПМ) таңдап алынды.

Топырақ микрофлорасы

Топырақта көптеген микроорганизмдер өмір сүреді, себебі топырақта олардың өмір сүруі үшін қолайлы жағдайлар бар (қоректік заттар, су, күн сәулесінен қорғану).

Топырақта бактериялар, саңырауқұлақтар, қыналар, қарапайымдылар, бактериофагтар, балдырлар, вирустар мекендейді. Топырақ бактериялары: а) ақуыздарды ыдырататын аммонифициялаушы бактериялар (p. Pseudomonas, p. Proteus, p. Bacillus); Б) азотфиксациялаушы бактериялар (P. Azotobacter, Azomonas, Mycobacter); в) нитрификациялаушы (p. Thiobacillus); г) түйнекті (p. Rhizobium); д) күкірт және темірбактериялары.

Топырақтың микрофлорасының құрамы топырақтың құнарлылығына, рН, температураға, жарықтандыруға, ылғалдың мөлшеріне, топырақты өңдеу тәсілдеріне, жыл уақытына және басқа да факторларға байланысты. Ең көп микроорганизмдер мәдени топырақта, оңтүстікте, жазда, 10-20 см тереңдікте орналасқан.

Адам мен жануарлардың қалыпты микрофлорасының өкілдері, патогенді және шартты патогенді микробтар: ішек таяқшасы, Str. faecalis, іш сүзегінің қоздырғыштары, сальмонеллездер, дизентериялар, тырысқақ қоздырғыштары, газ гангренасының клостридиялары (C.Perfringens).