Эмоционалдық интеллект анықтау

СОӨЖ №4 Эмоционалдық интеллект анықтау. Эмоционалды интеллект ретінде когнитивті қàá³ëåò³ мен жеке тұлғаның мінездемесі.

Эмоционалдық интеллект анықтау. Эмоционалды интеллект ретінде когнитивті қàá³ëåò³ мен жеке тұлғаның мінездемесі.

Жоспары:

• Эмоция және сезімдер туралы түсінік.

• Эмоциялық интеллект

• Эмоциялық интеллект туралы ғалымдардың ойы.

• Эмоциялық интеллект моделі.

Эмоция және сезімдер туралы түсінік.

Сыртқы дүние заттары мен құáûëûñòàðäûң адамның қàæåòò³ë³ã³íå сәйкес келу-келмеуі нәтижесінде пайда болатын психикалық процестердің түрін эмоция мен сезім деп атаймыз.

Қàæåòò³ë³êòåðä³ң түрлі жағдайларға байланысты түрліше ӛòåëó³ адамда, көптеген ұíàìäû және ұíàìñûç сезімдерді туғызады. Мысалы: шаттану,мұң, үðåé, қîðқó, масаттану, ӛê³íó, шошыну, іш пысу, зерігу, абыржу тағы басқалары.Мысалы: Шөлдегенде ішкен 1 стакан су рахат сезімін тудырады. Егер шөлдемеген адамға суды зорлап ішкізсеніз, онда наразылық сезімітудыруы мүмкін.

Эмоция және сезімдер туралы түсінік.

Біздің эмоцияларымыз сезімдеріміз бірнеше қûçìåò атқарады.

1) Ол реттегіштік қûçìåò атқарады. Ол кӛңіл-күй тұрақтылығы мен мінез-құлығымызға бағыт беріп отырыды. Эмоцияның реттегіштік механизмдері эмоциялық қîçóäû бәсеңдетеді. Мысалы: сағыныш, торығу, қàéғû адамның жан күйзелетін, олар тек психологияның күйініш туғызып ғàíà қîéìàé, жүйке ауруына душар етуі мүмкін. Сол сияқты қàòòû қóàíó, шаттану, бұлшық ет қèìûëäàðû, күлкі саз арқылы сыртқа шығып босаңсымаса қàó³ïò³ болады. Эмоция шегіне жеткен кезде оның күші көз жасы, бет, тыныс жолдары бұлшық еттің жиырылуы тәрізді «залалсыз процестер арқылы әëñ³ðåéä³»

2)Эмоция мен сезімнің қîðғàғûøòûқ қûçìåò³: адамда шынайы немесе жорамал қàòåðäåí сақтандыратын қîðқûíûøòûң туындауымен байланысты. Қîðқûíûø адам үø³í қîëàéñûç жәйттерден сақтандырады. «Қîðûқïàéòûí адам – ақымақ» деп Б. Момышұлы бекер айтпаған.

3)Эмоция мен сезімдердің ынталандырушы қûçìåò³. Адамның өç бойындағы табиғи күштерді жинақтап, қàíäàé болмасын әðåêåòò³ орындауға, кедергілерді жеңуге бағытталатын рухани батылдықты туғызады.

4)Эмоцияның сигналдық қûçìåò³. Адамның не жануардың басқа бір жанды нысанға ықпал, әñåð етуімен байланысты. Мысалы: адамдардың сөйлеуі, айқайлауы, түртуі, басын изеуі, кӛзін қûñóû. Мимика және пантомимика, дене бұлшық еттерінің қèìûëû, иығын керуі, қîëûí сермеуі т.б.

Эмоциялық интеллект.

Эмоциялық интеллект – адамның өç³í³ң және өçãåëåðä³ң эмоциясын түсіну және олардың эмоциялық күйіне бейімделу икемділігі.

Эмоциялық интеллект идеясы Эдуард Торндайк, Джой Гилфорд, Ганс Айзенк сынды авторлар зерттеуге алған «әëåóìåòò³ê интеллект» ұғûìûíàí шыққан. Когнитивті ғûëûìíûң қàðқûíäû дамуына байланысты интеллектінің ақпараттық, «компьютер тәрізді» модельдеріне баса назар аударылып, ойлаудың аффективті жағына айтарлықтай мән беріле қîéìàäû. Әëåóìåòò³ê интеллект ұғûìû тану үðä³ñ³í³ң аффективті және когнитивті жақтарын байланыстырушы буын екендігі ескерілмеді. Кейін әëåóìåòò³ê интеллект саласы аясында адам танымын «есептеуші машина» емес, когнитивті-эмоциялық үðä³ñ ретінде қàðàéòûí түсініктер қàëûïòàñà бастады.

1990 жылы Питер Салоуей «эмоциялық интеллект» ұғûìûí алғаш анықтап, «Эмоциялық интеллект» атты мақаласын жарыққа шығарды. Питер Салоуей және оның авторласы Джон Майер эмоциялық интеллектіні «эмоцияда көрінетін тұлға көріністерін қàáûëäàó және түсіну, интеллектуалды үðä³ñòåð негізінде эмоцияны басқару» ретінде анықтайды. Аталған ғàëûìäàðäûң анықтауынша, эмоциялық интеллект төрт бөлімнен тұрады:

• өç³í³ң және басқа адамның эмоциясын қàáûëäàó немесе сезіну қàá³ëåò³;

• өç эмоциясын ақыл-ойға бағыттау;

• эмоция көріністерін түсіну қàá³ëåò³;

• эмоцияны басқара білу.

Эмоциялық интеллект туралы ғалымдардың ойы.

• «Эмоциялық интеллект» ұғûìûíà әðòүðë³ көзқарастар қàëûïòàñқàí.

• Шетелдік психологияда П. Салоуей, Дж.Мэйер және Д. Карузо бойынша: «эмоциялық интеллект – әëåóìåòò³ê интеллектінің компоненті, өç сезімдері мен өçãå адамдар сезімін қàäàғàëàó, оларды ажырата білу және ол ақпаратты өç³í³ң ой, әðåêåòòåð³í басқару үø³í қîëäàíó қàá³ëåò³, эмоциялық интеллектінің дамуы тұлғаның үéëåñ³ìä³, тұлғалық дамуына игі ықпалын тигізеді [1]. Нақтырақ айтқанда, эмоциялық интеллект – эмоциялық ақпаратты өңäåó, түсіндіру (интерпретациялау) және қîëäàíóìåí байланысты интеллект түрі».

Эмоциялық интеллект туралы ғàëûìäàðäûң ойы.

Д. Гоулман (ЭИ мәселесін анағұрлым терең зерттеген ғàëûìäàðäûң бірі): «эмоциялық интеллект – тұлғаға өç³í-өç³ сезінуге, түрткілендіруге, көңіл-күйін басқаруға, импульстік көріністерді бақылауға, фрустрациядан бекіну, күнделікті өì³ðäå табыстарға қîë жеткізуге мүмкіндік беретін факторлар жиынтығы; өç интеллектісін көрсету тәсілі».

Р. Бар-Он: «қîðøàғàí орта талаптары мен әñåðëåð³íå (қûñûìûíà) оңтайлы жауап бере алу қàá³ëåòò³ë³ã³, ортаға оңай бейімделуге ықпал ететін эмоциялық, жеке және әëåóìåòò³ê қàá³ëåòòåð жиынтығы».

Эмоциялық интеллект туралы ғàëûìäàðäûң ойы.

Д. Майерс: «эмоциялық интеллектуалды адамдар өç³íä³ê санасының жоғары дәрежеде дамуымен ерекшеленеді. Олар өç эмоциясына дисфункционалды депрессия, мазасыздық, ашу арқылы нұқсан келтірмеуге тырысып, өì³ð сүреді. Олардың жанашырлық (эмпатия) көрсете білу қàá³ëåò³  айналадағы адамдардың эмоциясын дұрыс түсініп, олармен үéëåñ³ìä³ қàðûì-қàòûíàñ орнатуға мүмкіндік береді – олар достарына, әð³ïòåñòåð³íå қàëàé қîëäàó көрсету керектігін, дау-жанжалды қàëàé шешу қàæåòò³ã³í біледі».

Эмоциялық интеллект туралы ғàëûìäàðäûң ойы.

Шетелдік психолог-зерттеушілер пікірінше, «эмоциялық интеллект» — өç³í³ң және өçãåëåðä³ң эмоциясын тани білу, оларды басқара алу; эмоцияны басқару мүмкіншілігі – адамдардың тұлға аралық өçàðà әðåêåòòåñó³íå анағұрлым тиімді бейімделуге көмектеседі.

Ресейлік психологиялық ғûëûìäà «эмоциялық интеллект» ұғûìûí алғаш қîëäàíғàí Г.Г.Гарсковая. Ғàëûì бұл ұғûìäû енгізу үø³í екі негіздемені келтіреді: «интеллект» ұғûìûíûң біртекті, ұқñàñ болмауы және интеллектуалды операциялардың эмоциямен жасалуы.

Эмоциялық интеллект моделі

• Эмоциялық интеллекттің жетілдірілген моделі төрт компонентті қàìòèäû:
  1. Эмоцияларды анықтау (басқа адамдардың эмоцияларын және эмоцияларын қàáûëäàó, эмоциялардың барабар көрінісі, эмоциялардың шынайылығын кемсіту);
  2. Эмоцияларды түсіну (эмоциялардың комплексін түсіну, эмоциялар арасындағы байланыс, эмоциялардың себептері, эмоциялар туралы ауызша ақпарат);
  3. Ойлауда эмоцияларды игеру (маңызды оқиғаларға назар аудару үø³í эмоцияларды қîëäàíó, проблеманы шешуге көмектесетін эмоцияларды тудыру мүмкіндігі);
  4. Эмоцияларды басқару (теріс эмоциялар қàðқûíäûëûғûí төмендету, олармен байланысты теріс эмоцияларды баспастан эмоционалды жүктелген тапсырмаларды шешу).

• Белгілі бір жеке қàñèåòòåð мен эмоциялық интеллект деңгейін анықтайтын факторлардың үø тобы бар:

• 1. Когнитивті қàá³ëåòòåð (эмоциялық ақпаратты өңäåóä³ң дәлдігі мен жылдамдығын қàìòèäû);

• 2. Эмоциялар туралы өê³ëä³êòåð (бағалы және маңызды ақпарат көзі ретінде);

• 3. Эмоционалдылықтың ерекшеліктері (эмоционалды тұрақтылық және эмоциялық сезімталдық).

Қîðûòûíäû

Қîðûòûíäûëàé келе, эмоциялық интеллект – бұл өç³í³ң және өçãåëåðä³ң эмоцияларын түсіну, өç³í³ң және өçãå адамдардың эмоцияларын басқара білу қàá³ëåò³, осы білімдерді белгілі бір мәселелердің туындау себебін анықтауда тиімді қîëäàíó және оларды шешу. Адамның өì³ðä³ң қàé саласында болмасын жетістіктерге кенелуі тек оның өì³ð тәжірибесіне, біліміне, дағды, қàá³ëåòòåð³íå ғàíà емес, сонымен қàòàð эмоциялық интеллект сапасына да байланысты деп тұжырымдаймыз.