Эмоцияның формалары және негізгі түрлері

13.Эмоцияның формалары және негізгі түрлері

Көрсеткен касиеттерi теориятикалық жағынан есепке алып, эмоцияның формаларын

және сансыз көп түрлерін айқындауға болады. Бірақ белгілі жақсы кербіреулері ғана

жеткілікті суреттелген. Мысалы, американдык психолог К.Изард фундаменталды он

эмоциялардың түрлерін көрсеткен.

Қызығушылық-қозу жағдаяттарга сыйю, ой-өрiстi кеңейту, білу, зерттеу ыкыласы,

біреуге немесе бір нәрсеге әуесқойлык және сезiм құшағында күйзелу. Тиімді, әсіресе,

танымдык мотив (түрткі) іс-әрекеттің мағынасына сәйкес және күштілігі жеткілікті

көрінеді. Қызығушылыққа қарама-қарсы эмоцияны зерігу деп атаймыз. Ол монотондық жагдайда туады. Субъектінің тиісті пәнімен немесе акпараттармен ерекше қарым-катынас және жана жағдаяттармен қақтығысқанда қызығушылык эмоция күшейеді.

Таңырқау, қызығу эмоциясына жақындау, қарама-қайшылык, ерекшелік, жана ұксас

жағдаяттарда туады. Бiрак, тез уақытта өтетін эмоция болып көрінеді. Күшті танымдық мотив ретінде көрінеді, соңғы әрекеттерді итермелейді, яғни, айқындау, білу, анықтау, көз

жеткiзу т.б.

Куаныш эмоциясы адамның мүмкіншіліктері және негізгі тұлғалық қасиеттерін

жүзеге асыруда пайда болады. Қоршаған әлеммен және басқа адамдармен, өзімен

қанағаттану сезімімен және өмірге қанағаттану күйі. Оптимизм және мүмкіншілігін

кеңейту күштiң көбею сезiмiнен байқалады.

Эмоция азабы өмiрлiк максатқа жетуге ұмтылысқа кері әсерін тизе отырып туындайды. Азапқа, жеке ар-намыска тию, адамдардың корлауы, алаяқтық, куаныш күйін талдау, адам құндылықтарын келеке етуiне себеп болуы мүмкін. Адамдарғы азапқа карысы болып, кек алу максаты күш береді. Күшті азап аффектіге және ашық күреске айналып кетуі мүмкін. Бұл жағдайда адам өзіндік бақылауын, саналы түрде басқару мумкiншiлiгi шектеледi, тiптi өз әрекетiн жоғалтады. Көп жагдайда азап басқа адамдарга қарсы багытталуы, сондай-ак ол багыт өзiне багытталуы мүмкін.

Ұялу эмоциясы субъект өзiне, көзкарасына, ойына, тұлгалык қасиетерiне, катынастарына, сырткы ерекшелiгiне сәйкес емес әрекеттерін жасаған кезде туады. Бұл күйзелісте субъект өзiн баскалармен салыстырғанда жаман, колынан ештене келмейтін, әлсiз, кiшкентай, ешнәрсеге жарамайтын, акымак, тартымсыз, жол болмағандай сезiнедi.

Оған баскалар оның кемшіліктерін көріп, жек көретiндей көрiнедi. Сондықтан ол баска

адамдардан езiн алшак ұстап, жат журуге даяр болады. Ұялудын жеңiл формасы кызару.

Ұялу интеллект жұмысын тоқтатады, адамнын әрекетi мен кылыкарына катты әсер етедi,