Лекция по "Географии"

             60-билет

Меркатор проекциясы. Меркатордың цилиндрлік теңбұрышты проекциясы-негізгі картографиялық проекциялардың бірі. "Атласта"қолдану үшін Герард Меркермен жасалған. Проекция атауында "теңбұрышты"проекция бағыттар арасындағы бұрыштарды сақтайды. Ондағы барлық локсодромдар түзу сызықтармен бейнеленеді. Меридиандар Меркатор проекциясында параллель тең тұратын сызықтармен ұсынылады. Параллельдер параллель сызықтарды білдіреді, олардың арасындағы қашықтық экваторға жақын меридиандар арасындағы қашықтыққа тең және полюстерге жақындағанда тез артады. Полюстердің өздері Меркатор проекциясында бейнеленуі мүмкін емес (бұл жазықтықтағы координаталарға шеңбердегі координаталарды көрсететін функцияның ерекшеліктерімен байланысты), сондықтан әдетте Меркатор проекциясында карта Солтүстік және оңтүстік ендіктегі 80-85° дейін облыстармен шектеледі.

Бұл проекциядағы картадағы Масштаб тұрақты болып табылмайды, ол экватордан полюстерге (ендіктің кері косинусы сияқты) артады, бірақ масштабтар тігінен және көлденеңінен әрқашан тең және проекцияның тең бұрышына жетеді. Осы проекциядағы карталарда картаның негізгі ауқымы қандай параллельге жататыны көрсетіледі.

Жанама цилиндрдегі Меркатордың қалыпты тең бұрышты цилиндрлік проекциясы. Оның негізінде тең бұрыштылық қасиет жатыр. Барлық басқа түрлерінің нольдік бұрмалану сызығы – экватор болып келеді. Экватордан ұзарған сайын бұрмалану көбейеді.Бұл перспективті емес проекцияны 1569 жылы Герарк Кремер жасады. Бұл проекциялар теңіз карталарын жасау үшін кеңінен қолданылады. Өйткені картографиялық проекцияға картографиялық тор кез-келген бағытта локсодромиялы тура сызық етіп көрсетеді.

              61-билет

Бағыт бұрыштары.Сызықтарды шын және магниттік меридиандар бойынша бағдарлау. Жер шары бетіндегі нүктеден (айталық, тұрақ немесе нысана нүктесінен) бағдарлау бағыттары: шынайы (географиялық), магниттік және біліктік меридиандары өтеді. Бұлар солтүстік құбылаға (стран света) қарай бағытталған болып келеді. Оларға қатысты берілген бағыттан, яғни 1 және 2 нүктелерін туралаушы сызықтың қалпы шынайы азимут және дирекциондық бұрыш деп аталатын бағдарлаушы бұрыштар арқылы анықталады. Сонымен берілген бағытты бағдарлау дегеніміз – оның қалпын солтүстік құбылаға (относительно северного конца стран света) қатысты айқындау.  Шынайы азимут А, магниттік азимут Аm, дирекциондық бұрыш α-бұл тиісінше шынайы, магниттік және біліктік меридианның солтүстік құбыла ұшынан берілген бағытқа дейін сағат тілі жүрісімен есептеліп шығатын бұрыш. Олардың мәні 00 тан 3600-қа дейін өзгереді де, тура және кері болып келеді (бұлардың бір-бірінен айырмасы 1800-ты құрайды). Азимут (арабша ас-сумут – жол, бағыт) – бақылау нүктесінен өтетін меридиан жазықтығы мен сол нүктені қиятын бағыттың вертикал жазықтығы арасындағы қос қырлы бұрыш. Ол меридианның солтүстік ұшынан сағат тілінің қозғалысымен 0о-тан 360о-қа дейін өлшенеді. Бастапқы бағыттағы меридиан түріне байланысты нағыз (шын) Азимут және магниттік азимут болып бөлінеді. Нағыз (шын) азимут – аспан шырағының бағыты мен жердегі объектіге бағытталған сызықтың арасындағы горизонталь бұрыш. Ол буссоль (компас) арқылы өлшенеді. Магниттік азимут – магниттік меридианның солтүстік ұшынан сағат тілінің қозғалысымен берілген сызықтың бағытына дейінгі есептелінетін бұрыш. Бір сызықтың нағыз (шын) азимуты мен магниттік азимутының шамалары бірдей болмайды, себебі Жердің магнит өрісінің әсеріне байланысты тілі ауытқып отырады.

бағыт азимут градуспен солтүстік 0° или 360° солтүстік-шығыс 45° шығыс 90° оңтүстік-шығыс 135° оңтүстік 180° оңтүстік-батыс 225° батыс 270° солтүстік-батыс 315°

Геодезиялық барлау жұмыстарын атқарған кезеңде көбіне жүру маршрутын, яғни жер бетіндегі түсіру жұмыстарының бағытын бағдарлауға тура келеді. Жердегі сызықты бағдарлау дегеніміз, оның бағытын бастапқы бағыт арқылы табу. Геодезияда бастапқы бағыт ретінде меридиан пайдаланылады.

Сызықтың бағытын анықтайтын бұрыштар ретінде шын азимуттар, магниттік азимуттар және дирекциондьщ бұрыштар қызмет етеді. Осы бұрыштар бастапқы бағыттан бастап сағат тілінің бағыты бойымен 0°-тан 360°-қа дейін өлшенеді.