Табиғат пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау саласындағы басқарудың ұйымдастырушылық-құқықтық нысандары

Табиғат пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау саласындағы басқарудың ұйымдастырушылық-құқықтық нысандары

   Басқару деп бір нәрсенің (біреудің) бағыты түсініледі. Қоғам мен табиғаттың өзара iс-қимылы саласындағы басқару - табиғат қорғау заңдарының талаптарын сақтауды қамтамасыз етуге бағытталған тиiстi субъектiлер қабылдайтын iс-әрекеттер жиынтығы. Бұл жерде әңгіме табиғи ресурстарды кәдеге жарату, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен молықтыруды қамтамасыз ету, қоршаған ортаның қолайлы жағдайын сақтау немесе қалпына келтіру, жеке және заңды тұлғалардың экологиялық құқықтары мен заңды мүдделерін сақтау туралы болып отыр.

Табиғи ресурстар мен қоршаған ортаны қорғауды басқару табиғатты қорғау саласындағы заңнаманың орындалуын қамтамасыз етуге арналған. Жалпы заңның әлеуметтік құндылығы және азаматтардың қолайлы ортаға құқығы ең алдымен тиісті нормативтік құқықтық актілерді іске асыру процесінде көрінеді. Тұтастай алғанда, осы салада және мемлекетте басқарудың экологиялық және әлеуметтiк маңызы табиғи ресурстарды кәдеге жаратуға, оларды ұтымды пайдалануға және қоршаған ортаны зиянды әсерлерден қорғауға қатысты заңнама талаптарын дәйекті түрде iске асыру арқылы адам мен азаматтың экологиялық құқықтары мен заңды мүдделерiн сақтаумен қамтамасыз етiлуiмен ерекшеленеді. Ең алдымен, басқару шеңберінде (кейіннен құқық қорғау органдарының көмегімен) экологиялық заңнамада белгіленген мақсаттарға және оның тиімділігіне қол жеткізіледі. Егер басқару түрлері туралы мәселеге жүгінетін болсақ, табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау саласындағы басшылықты қоғамдық құрылымдар, заңды тұлғалар, мемлекеттік және муниципалдық органдар жүзеге асыратынын атап өтуге болады. Тиісінше, мемлекеттік, өнеркәсіптік, секторлық (ведомстволық) және мемлекеттік басқаруды ажыратуға болады. Муниципалдық органдар заңнамаға сәйкес мемлекеттiк органдар болып табылмаса да, олардың басқару қызметi осы саладағы басқарудың жеке түрiне бөлiнбеуi үшiн оларға мемлекеттiк өкiлеттiктер берiледi.

Экологиялық заңнамаға сәйкес табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету мiндеттерiн осы субъектiлер тиiсiнше басқарудың нақты түрi шеңберiнде жүзеге асырылатын басқару мазмұны әртүрлi орындайтындықтан. Басқару функциясы қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалану жөнiндегi тұрақты қызмет болып табылады. Оларға мыналар жатады:

- қоғам мен табиғаттың өзара іс-қимылы саласында басқару органдарының жүйесін құру;

- Заңға сәйкес жұмыс жасау;

- табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қызметті үйлестіру;

- табиғи ресурстарды кәдеге жарату (басқару);

- табиғи ресурстарды пайдалану мен қорғауды және қоршаған ортаны жақсартуды жоспарлау;

- экологиялық реттеу;

- экологиялық сараптама;

- экологиялық лицензиялау;

- қоршаған ортаны қорғау саласындағы сертификаттау;

- экологиялық аудит;

- қоршаған ортаның жай-күйіне мониторинг жүргізу;

- жекелеген табиғи объектілердің және тұтастай қоршаған ортаның жай-күйі мен пайдаланылуын, сондай-ақ зиянды әсерін ескеру;

- экологиялық тәрбие мен тәрбие;

- табиғат объектілерін пайдалану мен қорғауды бақылау;

- Қоршаған орта мен қоршаған ортаны пайдалану құқығы туралы дауларды әкiмшiлiк реттеу.

Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттiк басқару органдарының түрлерi. Жалпы құзыреттi органдар. Табиғи ресурстарды пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк басқаруды әртүрлi құзыреттерге ие әртүрлi мемлекеттiк органдар жүзеге асырады және әртүрлi деңгейде жұмыс iстейдi. Оларды үш түрге бөлуге болады: жалпы құзырлы органдар, ерекше құзырлы органдар, функционалдық органдар. Табиғатты пайдалануды және қоршаған ортаны қорғауды басқарудың жалпы құзыреттi органдарының ерекшелiгi олардың бұл қызметтi өз құзыретiне, экономиканы дамытуға, әлеуметтiк саланы (денсаулық сақтау, бiлiм беру, т.б.), мәдениеттi, қорғанысты, ғарышты және т.б. дамытуды басқаруға байланысты басқа да мiндеттердi шешумен қатар жүзеге асыруында.