Хара балдырлары

[pic 1]

Хара балдырлары

Хара балдырлары немесе лучицалар (лат. Charophyceae) - балдырлар мен Жоғары өсімдіктердің белгілерін біріктіретін ежелгі өсімдіктердің кең тобының класы. Атауының т. б. - грек. χ χρά — қуаныш, Сұлулық. Жалпы алғанда, хараның 700-ден астам түрі белгілі .

Әдетте Харе балдырлары үлкен топтарда өсіп, тоғандар мен көлдердің түбін қалың кілеммен жауып тұрады. Бұл балдырлардың мол өсуі кермек әкті су қоймаларында байқалады. Олар кермек суды жұмсарту қабілетіне ие.

[pic 2]

.[pic 3]

[pic 4]

Құрылысы:

Хара балдырларында сабақ та, жапырақ та, тамыр да болмайды, тармақталып жан-жағына таралып жататын нағыз көп жасушалы талломы болады. Хара балдырлары тоғандарда тұрып қалған көлшіктерде ізбесі (әк) молырақ суларда қалың болып ұйылып өседі. Су түбіне түссіз өсінділері- ризоидтары арқылы бекінеді. Талломның биіктігі 20-30см, кейде 1 метрден де асып кетеді. Талломы буын және буынаралығынан тұрады, буындарында жіп тәрізді, жіңішке тарамдалған өсінділері топтанып орналасады. Талломындағы жасушалары біркелкі емес, бірі ұзын, екіншісі қысқа. Басқа балдырлардың тағы бір айырмашылығы жыныс мүшелері көп жасушалы. Аталық жасушасы- антеридий, аналық жасушасы- оогоний деп аталады. Олар топтанып орналасқан талломның қолтығына (антеридийнің үстіңгі жағына) бекінеді.

Бөлімнің негізгі белгілері

Негізінен тұщы су балдырлары.

Олар A және b хлорофиллдеріне ие,  сондай-ақ басқа фотосинтетикалық пигменттерге ие (Chlorophyta сияқты): лютеин, зеаксантин және бета-каротин.

Хлоропласт екі мембраналы, ішінде граналар және 3 тиракоидты ламелалары болады. Пиреноид болуы мүмкін немесе болмауы мүмкін.

Қосалқы зат: крахмал (альфа-глюкан). Хлоропласта сақталады.

Көпшілігінде целлюлозадан тұратын жасуша қабықшасы бар.

Ақыр соңында, көптеген сегменттердің жоғарғы жағындағы жапырақтарда пайда болатын жыныстық көбею органдарының құрылымы, яғни олардың түйіндерінде ең үлкен өзіндік ерекшелігі бар. Аналық органы - оогония және аталық органы -антеридия көп жасушалы және көптеген өсімдіктерде бір өсімдікте дамиды. Ұзындығы 1 мм-ге дейін сопақша оогониялар жұмыртқадан және оның сыртқы қабығынан тұрады, олардың қабырғалары бес тар жасушадан тұрады. Төменгі жағында оогония бір клеткалы аяқпен, ал жоғарғы жағында бес-он қысқа жасушадан тұрады. Антеридия сфералық, диаметрі 0,5 мм - ге дейін, сегіз жалпақ, бекітілген жасушалардан тұрады, олардың ішінде процестер жүреді, оларда көптеген аталық ұрық жасушалары күрделі түрде пайда болады.

Ұқсас құрылым өсімдіктердің басқа топтарында кездеспейді.

Қазіргі уақытта бүкіл әлемде Харе балдырларының шамамен 300 түрі сипатталған, олар алты ұрпаққа біркелкі бөлінбейді: нителла (NitelJa), толипелла (Tolypella), нителлопсис (Nitellopsis), лампротамниум (Lamprothamnium), лихнотамнус (Lychnothamnus) және хара (Chara). Вегетативті мүшелер мен оогония құрылымының кейбір ерекшеліктеріне сәйкес олар екі топқа бөлінеді, олар әдетте нителл (алғашқы екі ұрпақ) және харов (қалған ұрпақ) деп аталады. Ең күрделі ұйымдастырылған өкілдерді біріктіретін түрлер саны бойынша ең үлкені — хара тұқымы.

Харе балдырларының таллом құрылымының күрделілігі сонымен қатар негізгі ұшының(сабақтың) апикальды өсу процесінде жасушалардың дифференциациясымен анықталады. Сабақтың апикальды жасушасы өзіне тән жалпақ дөңес пішінді болады. Вегетациялық кезеңде апикальды жасуша көлденең (сабақтың осінің ұзындығына перпендикуляр) септуммен үздіксіз 2 жасушаға бөлінеді, оның жоғарғы жағы апикальды, жарты шар тәрізді, ал төменгі бөлігі цилиндр тәрізді болады (сурет. 20.2, 1, 2). Осы екі жасушаның келесі көлденең бөлінуімен бір-бірінен кейін орналасқан төрт жасушаның кешені алынады, бұл таллустың дифференциациясы мен өсуінің барлық кейінгі процесі үшін бастапқы болып табылады. Апикальды жасушаның жаңа бөлінуі цилиндрлік жасушаның пайда болуының сипатталған процесін қайталайды, ал бұрынғы цилиндрлік жасуша жоғарғы биконкогты және төменгі биконкулярлы жасушаларға бөлінеді. Осы екі жасушаның одан әрі рөлі әртүрлі: жоғарғы бөлігі бөлініп, көп жасушалы түйін қалыптастыру үшін бастапқы болады, ал төменгі бөлігі тек ұзындықта өсіп, интеродтарды құрайды. Бастапқы түйіндік Жасушаның бөлінуі көлденең емес, тік (сабақтың осіне параллель) септумдарда жүреді, осылайша бірнеше бөлінуден кейін түйіннің ортасында 2 жасуша және оның шеткері аймағында бірнеше жасуша пайда болады (суретті қараңыз. 20.2, 3, 4). Болашақта Орталық жасушалар бөлінбейді, ал перифериялық жасушалар бөлініп, сабақтарының жапырақтары мен бүйір бұтақтарын тудырады. Әрбір перифериялық жасушадан бір жапырақ пайда болады.[pic 5]