Мутациялар

Мутациялар-генетикалык материалдын                                                                 тукум кууган озгоргучтугу.

              Тукум кууган озгоргучтук особтун генотибинин озгорушуно байланыштуу, ошондуктан пайда болгон озгоруулор тукум кууйт.Ал табигый тандоолор учун материал болуп саналат. Тукум кууган озгоргучтук негизи мутация болуп саналат. Тукум кууган озгоргучтук – онтогенез процессинде организмдин жаны белгилерин кабыл алуу жана укумдан-тукумга откоруп беру касиети.

              Мутациялык озгогучтук: Генотиптин озгоргучтугу мутация деп аталат. Мутация- организмдин тигил же бул белгилерин озгорууго кокустан алып келген генетикалык материалдын тукум кууган озгоргучтугу.

Мутациялар пайда болушунун денгээли боюнча уч топко болунот: гендик; геномдук жана хромосомалык. Хромосомалардын санын же структурасын озгорткон мутациялар хромосомалык деп аталат.

ДНКнын структурасынын озгоруусундо бир локуста гендик мутация пайда болот. Алардын жыйынтыгы – полипептиддик чынжырчада аминокислотанын ыраттуулугунун озгорушу жана жаны касиеттуу белоктун пайда болушу.Гендик мутациялардын коп болугу фенотиптуу корунбойт, себеби алар рецессивдуу.

              Геномдук мутациялар – булл хромосоманын санынын озгорушу.

              Хромосоманын санынын озгорушу мейоздо болгон каталардын жыйынтыгында болот, бирок митоздун бузулушунда да кездешет. Бул озгоруулор анеуплоидияда – айрым хромосомалардын жоготулушунда же кошулушунда, же полиплоидияда – хромосомалардын бутун гаплоиддик жыйынтыгынын кошулушунда корсотулот.

               Гаметогенезде хромосомалардын болунбошу жана аномалдык гаметалардын нормалдуу гаплоиддик гаметалар менен биригуусундо пайда болгон жыйынтык. Хромосомалардын саны 2п+1(трисомия) же 2п-1(моносомия) болгондо полисомиялардын ар турдуу формаларына алып келет.

                 Мутация кокустан пайда болот. Ар кайсы организмдерде мутациянын пайда болу ылдамдыгы ар кандай.

Рентген нурларынын таасири менен мутациялардын ылдамдуулугун жогорулатууга болот деп  хх кылымдын  20-жылдарында Меллердин эмгектеринин жыйынтыгында далилденген. Кийинчээрек ультракызгылт-кок жанан гамма-нурлардын жардамы менен мутациялардын ылдамдыгын бир кыйла жогорулатууга мумкун экендигин далилдеген. Жогорку энергиянын альфа жана бета болукчолор, нейтрондук жана космостук  нурлануулар мутагендуу, б.а мутацияны алып келууго жондомдуу. Ар кандай химиялык заттар, озгочо иприт, кофеин, колхичин, тамекинин кээ бир компонеттери, дарынын санынын кобойушу, тамак-аш консерваттары жана пестициддер мутагендик таасирге ээ.