Жаһандық жылыну

Атмосфера (гр. ατμός — «бу» және гр. σφαῖρα — «шар») - жердің ауа қабығы. Атмосфера – ауа, химиялық қоспалар мен су буынан тұратын күрделі жүйе. Экватордан 16-18 км және полюстерден 8-10 км биіктікте ауа тығыз болады. Атмосфера бірнеше қабаттан – тропосфера (10-12км), озон қабаты стратосфера (40-50км), мезосфера (70км), термосфера (80км) және экзосферадан (800-1600км) тұрады. Ауа массасының 4/5 бөлігі болатын қабат тропосфера деп аталады. Тропосфераның төменгі бөлігі биосфераның құрамына енеді, онда тірі организмдер өмір сұреді. Тропосфераның жағдайы ауа-райын анықтайды. Тропосферада жер бетінен алыстаған кезде температура әр км-ге 6 ºС -қа төмендейді.

Атмосфераның негізгі құрамдас бөліктері азот (78,3%), оттегі (20,95%), аргон (0,93%), көмірқышқыл газы (0,03%), ал қалған элементтер өте аз мөлшерде болады. Су буы барлық ауа көлемінің 3-4% құрайды.

Атмосфераның ластануы-атмосфералық ауаға оған тән емес жаңа физикалық, химиялық және биологиялық заттардың әкелінуі немесе ондағы осы заттардың табиғи орташа көпжылдық концентрациясының өзгеруі.

Атмосфералық ауа — жер бетіндегі тіршілікті қамтамасыз ететін маңызды табиғи компоненттердің бірі — бұл планетаның эволюциясы, адам қызметі кезінде қалыптасқан, тұрғын, өндірістік және басқа үй-жайлардан тыс жерде орналасқан атмосфераның жер бетіндегі бөлігінің газдары мен аэрозольдерінің қоспасы.

Ауаның ластануы адам денсаулығына және қоршаған ортаға әртүрлі жолдармен әсер етеді — тікелей және дереу қауіптен бастап, ағзаның әртүрлі тіршілік ету жүйелерін баяу және біртіндеп жоюға дейін. Денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша, атмосфералық ластану нәтижесінде обыр ауруларының дамуы нәтижесінде жылына 3,5 млн. адам қайтыс болады.

Ауа қабығының ластануы табиғи және антропогендік көздерден туындауы мүмкін, соның ішінде

• табиғи (өрт , жанартау атқылауы, тозаң және т. б.);
• антропогендік (көлік, тұрмыстық немесе өндірістік шығарындылар).

Негізгі ластаушы заттардың ішіне көміртегі оксиді (көміртегі тотығы), күкірт диоксиді, азот оксиді, озон және көмірсутектер жатады.

Қазіргі уақытта атмосфералық ауаның ластануына мынадай салалар негізгі үлес қосуда: Жылу энергетикасы (жылу және атом электр станциялары, өнеркәсіптік және қалалық қазандықтар және т.б.), қара металлургия, мұнай өндіру және мұнай-химия кәсіпорындары, автокөлік, түсті металлургия кәсіпорындары және құрылыс материалдарын өндіру.

Ауаның антропогендік аэрозольдік ластануының негізгі көздері көмірді тұтынатын жылу электр станциялары болып табылады. Көмірді жағу, цемент өндіру және шойын балқыту атмосфераға жылына 170 миллион тонна шаң шығарады.

Атмосфералық ауаның ластануының негізгі салдарының арасында мыналарды бөлуге болады:

1.        Жаһандық жылыну —жердің бетіндегі орташа температураның артуы.

2.        Парниктік эффект - тиімді температурамен салыстырғанда планета атмосферасының төменгі қабаттарының температурасының жоғарылауы, яғни ғарыштан байқалатын планетаның жылу сәулелену температурасы;

3.        Озон саңылаулары - Жердің озон қабатындағы озон концентрациясының төмендеуі;

4.        Қышқылды жаңбырлар - құрамында күкірт қосылыстары бар жаңбыр немесе қар түріндегі атмосфералық жауын-шашын;

5.        Фотохимиялық смог - смог, оның пайда болуының негізгі себебі автомобиль шығарындылары болып саналады.

Жаһандық жылыну-бүгінгі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі.

Соңғы жүз жылда жер температурасы шамамен 1 ºС-қа артты. Ауаны ластау, өнеркәсіп санының артуы, ормандарды кесу, адамның әр түрлі әрекеттері ғаламдық жылынудың басты себептері болып тұр.

Озон қабаты біздің өмірімізде өте маңызды рөл атқарады, ол теріге қауіпті ультракүлгін сәулелер мен басқа да күн сәулелерін жерге өткізбейді. Сонымен қатар, озон қабаты бізді ғарыш қоқыстарынан және метеориттің сынықтарынан қорғайды.