Філасофія літаратуразнаўства

Уводзіны

  Цяжка ўявіць сучаснае грамадства без такіх духоўных і матэрыяльных з'яў, як філасофія і мастацтва. Рэтраспектыўны пагляд на гістарычную дынаміку філасофіі і мастацтва не можа не спарадзіць адчування, што шмат у чым яны адныя і взаимоопосредованы (27).

     Як у філасофіі, гэтак і ў мастацтве адным з галоўных прадметаў вывучэння з'яўляецца чалавек, універсум яго духоўнага свету і вобразна-эмацыйнай сферы свядомасці. Пазнавальныя зацікаўленні і філосафа, і  мастака заўсёды былі скіраваны на каштоўнасны план культуры, на фармаванне пэўных ідэалаў і ўяўленняў  пра належнае, выдатнае, добрае, пачварным і да т. п.

     Бо адной  з найважных інтэнцый філасофскага спазнання з'яўляецца расчыненне не толькі сферы значэнняў тых ці іншых з'яў  культуры, але і іх асобавых сэнсаў, тое філасофія  і ў гэтай сваёй презумции падобна на мастацтва. Філасофскія трактаты, як і творы мастацтва, полісемічныя і полісемантычныя, іх змест заўсёды апасродкаваны пэўнымі сацыякультурнымі акалічнасцямі, спецыфікай аўтарскага светаўспрымання, што выключае адзіна дакладнае іх вытлумачэнне і мяркуе мноства магчымых і асобава значных інтэрпрэтацый.

     Узнікшы ў нетрах першабытнага свету як спосаб цэльнага эстэтычнага спазнання атачальнай рэчаіснасці, мастацтва стала неадымным кампанентам паступальнага развіцця цывілізацыі. Час цячэ, а факты эстэтычнай чыннасці чалавека перадаюцца з пакалення ў пакаленне, набываючы новыя, больш дасканалыя формы. На працягу ўсёй гісторыі чалавецтва мастацтва было і застаецца найболей дзейсным сродкам цэльнага і інтэлектуальнага развіцця асобы.

Найважным выглядам  мастацтва з'яўляецца мастацтва слова  – літаратура. Яна мае сваё сацыяльнае прызначэнне і выконвае  пазнавальныя, выхаваўчыя і эстэтычныя функцыі. Пазнавальнасць літаратуры выяўная, бо ў мастацкіх творах засяроджаны каласальны масіў ведаў, назапашаны чалавецтвам за перыяд свайго існавання. Уласцівасць літаратуры захоўваць інтэлектуальны і духоўны досвед папярэдніх пакаленняў важны і ў рэалізацыі выхаваўчай функцыі. Не сакрэт, што літаратурныя творы – лепшыя настаўнікі і выхавальнікі, якія без адменных мудрагелістых педагагічных прыёмаў дапамагаюць юнай асобе фармавацца, усведамляць і знаходзіць сваё месца ў грамадстве. Але ўсё ж галоўным заданнем мастацтва слова застаецца эстэтычны ўплыў на чытача. Атрыманне праўдзівага задавальнення ад судотыку з выдатным – вось грунт асноў сапраўднага мастацтва слова, як зрэшты і кожнага іншага мастацтва.

Раскрываючы місію філасофіі, варта адзначыць, што ёй уласцівая метадалагічная, ці пошукавая функцыя. Філасофія фармуе выточныя прынцыпы (правілы, падыходы) спазнанні для ўсяго комплексу прыватных навук. Гэта, прыкладам, прынцыпы адзінства і развіцця навакольнага свету, прынцыпы невычэрпнасці спазнання, прынцыпы творчай волі чалавека і шмат хто іншы. Дадзеныя падыходы рэалізуецца ў розных формах спазнання (мастацтва, навука) і ў практычнай чыннасці. Функцыя сацыяльнай крытыкі азначае, што філасофія дае ацэнку існага, г. зн. наяўнага ў грамадстве парадку рэчаў (палітычны лад, норавы і г. д.) з пункту гледжання іх адпаведнасці ідэалу. Прагнастычная функцыя выяўляецца ў тым, што філасофія імкнецца апярэдзіць наступ будучыні, зазірнуць у будучыню. Філасофіі ўласцівая таксама і ідэалагічная функцыя, якая азначае ўдзел філасофіі ў працы ідэалогіі як сістэмы паглядаў, каштоўнасцяў і ідэалаў, той ці іншай сацыяльнай групы, функцыя адлюстравання культуры агадвае, што філасофія з'яўляецца стрыжнем «душой» духоўнага жыцця грамадства. Яна ловіць і фармуе найболей тыповыя і значныя ідэі і настроі думак, ідэалы свайго грамадства. У гэтых мэтах яна абапіраецца на ўсе іншыя вобласці духоўнай культуры грамадства (рэлігія, мастацтва і інш.) і як бы «прысутнічае» у іх знутры. Аксіялагічная функцыя азначае, што філасофія фармуе каштоўнасныя падаванні і арыенціры чалавека. Апроч названых вышэй, філасофія выконвае таксама і інтэлектуальную функцыю. Бо філасофія з'яўляецца сінтэзам сукупных ведаў чалавецтва, то яе вывучэнні (асабліва гэта ставіцца да гісторыі філасофскай думцы), ёсць просты шлях да развіцця ў чалавека здольнасці да тэарэтычнага мыслення. Праз філасофію перадаюцца пазнавальны досвед і выявы (формы, спосабы) мысленні ад пакалення да пакалення. Філасофія выконвае таксама сацыялізавальную функцыю, дапамагаючы чалавеку ўвайсці ў свет культуры і асвоіць яго.