Психологиялық көмек көрсету процесін басқару принциптерін меңгеру

Практикалық сабақ тақырыбы:

Психологиялық көмек көрсету процесін басқару принциптерін меңгеру

Кіріспе

Қазіргі қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, өмір қарқынының жеделдеуі, тұлғааралық қатынастардың күрделенуі адамдардың психологиялық саулығына ерекше мән беруді талап етеді. Осы орайда психологиялық көмек көрсету тек жеке тұлғаның емес, сонымен қатар тұтас қоғамның тұрақты дамуы үшін маңызды. Психологиялық көмек көрсету процесі – кәсіби біліктілікті, ғылыми негізделген әдіснаманы және басқару принциптерін қажет ететін жүйелі қызмет (Жарықбаев, 2004).

Негізгі бөлім

1. Жүйелілік және кешенділік принципі

Психологиялық көмек – бұл бір реттік іс-әрекет емес, клиенттің мәселесін жан-жақты талдап, өмірлік контекстпен байланысты қарастыруды қажет ететін процесс. Жүйелілік принципі көмекті тек симптомдарды жеңілдету емес, оның түпкі себептерін анықтап, оларды түзетуге бағыттайды (Карвасарский, 2002).

Маңызы: мәселенің түпкілікті шешілуіне жағдай жасайды, қайталануын азайтады.
Әдебиеттерде: Карвасарский (2002) жүйелілік принципін психотерапияның негізгі талабы деп атап өтеді, себебі адам психикасы – көптеген факторлардың әсерімен қалыптасқан күрделі жүйе.

2. Индивидуалдылық және дараландыру принципі

Әр клиенттің өмірлік тәжірибесі, құндылықтар жүйесі, эмоционалдық және когнитивтік ерекшеліктері ерекше. Сондықтан психолог көмек көрсетуде бірізді дайын үлгілерді қолданбай, әр клиенттің қажеттіліктеріне сәйкес дара стратегия құрастырады. Божович (1997) атап өткендей, тұлғаның қалыптасуы әлеуметтік-мәдени жағдайлармен тығыз байланысты, бұл да индивидуалды тәсілді қажет етеді.

3. Этика, құпиялылық және сенімділік принципі

Клиенттің ішкі әлемі – құпия аймақ. Психологтың кәсіби міндеті – клиенттің жеке ақпаратының қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Құпиялылық сақталмаған жағдайда, сенімділік бұзылады және психологиялық көмек тиімсіз болады (American Psychological Association, 2017). Сонымен қатар, этикалық нормаларды сақтау – кәсіби бедел мен клиенттің сенімін қалыптастырудың негізі.

4. Ынтымақтастық және субъект–субъектілік қатынас принципі

Клиент психологты “жоғары тұрған маман” ретінде емес, серіктес ретінде қабылдауы тиіс. Карл Роджерс (1994) гуманистік психологиясында дәл осы тең құқықты серіктестікке ерекше мән берген. Ынтымақтастық атмосферасы клиенттің ішкі ресурстарын ашуға мүмкіндік береді.

Мысал: Карл Роджерс (1994) гуманистік психологиясында клиентті “пациент” емес, “серіктес” деп атаған. Бұл әдіс клиенттің өзін-өзі ашуына, өз шешімін табуына мүмкіндік береді.
Маңызы: клиент өзін бағалы сезінеді, ішкі ресурстарын ашуға, жаңа тәжірибе алуға дайын болады.
Нәтиже: психологтың қолдауы емес, клиенттің өз белсенділігі шешуші факторға айналады.

5. Ғылымилық және дәлелділік принципі

Психологиялық тәжірибеде қолданылатын әдістер ғылыми негізделген, тиімділігі зерттеулер арқылы дәлелденген болуы шарт. Бұл принцип эмпирикалық мәліметтерге сүйенуді, субъективтіліктен аулақ болуды талап етеді (Асмолов, 2001).

Мысал: когнитивті-бихевиоралды терапия (КБТ) көптеген зерттеулерде депрессия мен мазасыздықты төмендетуде тиімділігі дәлелденген (Beck, 2011).
Маңызы: көмектің сапасы артады, клиентке зиян келмейді.
Әдебиеттерде: Асмолов (2001) ғылымилық принципін тұлғаны зерттеудегі объективтілік пен әдістемелік негізділік ретінде түсіндіреді.