Геосфералардың ластануы

Ғаламдық  проблемлардың пайда болуы уақыты индустриялық өркениеттің жетістіктерімен сәйкес келді. 20-ғасырдың басында дүние жүзін аумақтық бөлісу аяқталып, дүние жүзінде екі полюс қалыптасты. Бір жақ полюсінде өнеркәсібі жақсы дамыған елдер ,екіншісінде отар елдер болды. Отар болған елдерде нарық қалыптаспай  халықараралық  еңбек бөлінісіне тартылды. Осы себептер ғаламдық мәселелер мен қарама қайшылықтарқа әкеліп соқты.[pic 1]

Жаппай қырып жоятын қару түрлерінін ядролық, биологиялық, химиялық қару санын тежеу мүмкін емес. Аймақтық жанжалдарың өршуін халықаралық терроризмді тежемейінше басқа проблемаларды шеше мүмкін емес. Дүниежүзі бойынша қару жарақ экспорттаудан АҚШ, Ресей, Ұлыбритания, Францмя Қытай елдері тұр.

20-ғасырдың басындағы екі соғыс және жекелеген елдердегі азамат соғыстарында 100млн аса адам қаза тауы зор шығынға алып келді.

Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннанкейін Ресей мен АҚШ адамзат пен тіршілікті жойып жіберетін жойқын күшті ядролық қару жасап, бәсекелестікке түсті.Ұзақ жылар бойы жүргізген келіссөздер арқасында 40 жылға созылған қырғи қабақ соғыс бәскеңдеді.[pic 2]

1993 жылы АҚШ пен Ресей стратегиялық шабуыл қаруларын қысқарту түралы келісімге қол қойды. Дегенімен қолдарында ядролық қару бар Израйль мен Үндістан Пәкістан елднрі жарты ғасырдан бері бір бірімен және көрші елднрмен жанжалдасып,адамзат баласын алаңдатып отыр.

Қазастан елі  Президенттің   бастамасымен ядролық қарудан бас тартқан ең бірінші ел.

Табиғат ресурстарымен қамтамасыз етілуіне байланысты барлық елдер бірнеше топқа бөлінеді. Барлық табиғат ресурстары бар елдер АҚШ, Канада, Қытай елдері кіреді.Алуан түрлі табиғат ресурстарының мол қоры бар елдер Аустралия, Бразилия, Қазақстан, Украйна, Үндістан ерекшелнеді.

Парсы шығанағы елдері -мұнай мен газ , Оңтстік Африка елдері алтын мен алмаз, Анд елдері мен Қазақстан мыс пен поллиметалл, Морокко фасфорит қорларымен көзге түседі.

Эконмикасы жоғары дамыған Жапония, Италия, Корея Республикасы  миенралды ресурстаға кедей .Бұл елдер  мұнай, табиғи газ, темір рудасын сырттан импорттайды.

Негізгі мұнайлы-газды алаптар; Сауд Арабиясы, Кувейт, Катар. Батыс Сібір , Орал, Ұлыбритания, Норвегия, Қазақстан, Әзірбайжан,АҚШ, Мексика, Аляска т.б елдер. Мұнайдың аса ірі қоры  Таяу Шығысқа тиесілі.

Табиғи газ өндіретін аймақтар; Ресей АҚШ, Канада, Иран, Норвегия, лжир, Сауд Арабиясы,Қытай жатады.

[pic 3]

Жетекші орын алатын көмірдің ірі орындары ; АҚШ, Ресей, Қытай, Қазақстан. Ал Уран өндіруден Канада, Қазақстан,Аустралия ,Намибия, Украйна, Қытай, Өзбекстан жатады.

Жыл сайын жерге 2-5 млн тонна космостық шаң түсіп отырады. Табиғи шаң да Жермен жанасқан атмосфераның құрамдық бөлігіне жатады. Ол ауада қалқып жүретін радиустары 10−16-10−5м шамасындағы бөлшектерден тұрады. Атмосфераның төменгі қабаттарын шаңмен ластайтын көздердің арасында шөлді дала мен басқа да сусыз даланы айрықша атап кетуге болады. Атмосферадағы шаң буды суға айналдырумен қатар, күн радиациясын тікелей сіңіреді және тірі организмдерді күн сәулесінен қорғайды. Заттардың биологиялық жолмен ыдырауы көп мөлшерде күкіртті сутектің, аммиактың, көмірсутектерінің, азот оксидтерінің, көміртегі оксиді мен диоксидінің және т.б. түзілуіне және олардың атмосфераға түсуіне апарады. Атмосфералық ластануға табиғаттың алапат құбылыстарының қосатын үлесі айтарлықтай. Мысалы, орта есеппен жанартаулардың атқылау нәтижесінде жылына атмосфераға 30 - 150 млн/т газ және 30 - 300 млн/т ұсақ дисперсті күл тасталып отырады. Тек Пинатубо (Филиппин) жанартауы атқылаған кезде (1997 ж.) атмосфералық ауаға 20 млн тонна күкірт диоксиді шығарылды. Жанартаулар атқылағанда атмосфераға бірқатар химиялық ластағыштар - сынап, мышьяк, қорғасын, селен түседі. Ірі орман өрттері салдарынан да атмосфера көп мөлшердегі шаңмен ластанады.