Банковская система

           Қазіргі экономика өте күрделі жүйе болып табылады, оның әрбір бөлігі басқалармен тығыз байланысты және үлкен рөл атқарады. Аса маңызды рөлдердің біріне экономикалық өзара қарым-қатынастарды дамытудың қазіргі кезеңінде тұтастай алғанда бүкіл экономиканың қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ететін банк жүйесі ойнайды.

          Қазір банктердің тармақталған желісіз үйлесімді дамыған мемлекетті ұсыну мүмкін емес. Шынында да, банктер заманауи экономикада мемлекеттің экономикалық-саяси қуатының дамуы мен қалыптасуы ең басты рөлін атқарады. Бүгінгі таңда банктер үкімет қолындағы экономикалық құрал болып табылады.

         Банктердің ең маңызды міндеттері үздіксіз ақша айналымын және капитал айналымын қамтамасыз ету, халық шаруашылығының жинақтарын жинақтау мақсатында ақша қаражатын салу мүмкіндіктерінің кең ауқымын ұсыну болып табылады.

         Банк жүйесі-нарықтық экономиканың маңызды және ажырамас құрылымдарының бірі. Банктердің, тауар өндірісі мен айналысының дамуы қатар жүрді және тығыз түптелді. Бұл ретте банктер ақшалай есеп айырысуларды жүргізе отырып, шаруашылықты несиелей отырып, капиталдарды қайта бөлуде делдал бола отырып, өндірістің жалпы тиімділігін айтарлықтай арттырады, қоғамдық еңбек өнімділігінің өсуіне ықпал етеді.

        Қазақстан Республикасының банк жүйесі — қаржы операцияларын, державадағы төлем есептерін басқаратын құрылымдық ұйым. 2018 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасында 32 банк және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын 6 ұйым, оның ішінде 2 ипотекалық ұйым (2017 жылдың басында 33 банк және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын 8 ұйым, оның ішінде 3 ипотекалық ұйым) жұмыс істеді. 2017 жылы банк секторының активтері 1,4 трлн теңгеге немесе 5,5%-ға азайды және 24,2 трлн теңге болды.

[pic 1]

  Екінші деңгейлі банктердің айырмашылығы:

          Екінші деңгейлі банктердің қызмет аясы кеңейген сайын, сыртқы тәуекелдермен бірге банк қызметіндегі операциялардың тәуекелі де ұлғая бермек;

         Заңға сәйкес, Қазақстандағы екінші деңгейдегі банк меншік нысандарына тәуелді емес заңды тұлға болып табылады, оның негізгі қызметі қабылдау құқығын алу болып табылады;

          Екінші деңгейдегі банктер өздерінің еншілес банктерін, филиалдарын және өкілдіктерін Қазақстанда да, одан тыс жерлерде де ашуға құқылы;

          Батыста бұл термин жиі қолданылмайды, батыста көбінесе Орталық банк пен қаржы жүйесін пайдаланады;

           Екінші деңгейлі банк жүйесінің негізгі идеясы - орталық банктің және барлық басқа банктердің функцияларын нақты бөлу;

Францияның банк жүйесі үш деңгейлі модельмен сипатталады:

- бірінші деңгейді басты міндеттері елдегі баға және монетарлық тұрақтылықты қолдау болып табылатын Франция Банкі ұсынады;

- екінші деңгейді мамандандырылған коммерциялық банктер (сауда, іскерлік, жинақ), қаржы компаниялары, сондай-ақ шетелдік банктердің филиалдары мен еншілес өкілдіктері қалыптастырады;

- үшінші деңгейді халық банктерінің, ауыл шаруашылығы несиесі мекемелерінің, өзара несие қоғамдарының, кооперативтік банктердің қызметі ұсынған көптеген өзара және кооперативтік несие мекемелері алады.  

           Францияның банктердің мамандануы бойынша банк жүйесі ағылшын тілімен бірдей және онымен бірге банк жүйесінің құрлықтық (еуропалық) моделінің тән үлгісі болып табылады. Бұл ретте Францияның банк жүйесінің тиімді жұмыс істеуінде Францияның мемлекеттік даму банкі (Caisse des Depots et Consignations) үлкен рөл атқарады, оның негізгі функциялары – қаражатты түрлі мемлекеттік жобаларға инвестициялау және жинақ кассалары мен пошта бөлімшелерінің қорларын қадағалауды жүзеге асыру.[pic 2]