Лекция по "Гистологии"

Лекция -2

ГИСТОЛОГИЯ

(ҮЛПАЛАР ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМ)

Тапсырма-2

1. Дәптерге – қысқаша конспект

• Өсімдік ұлпалары.
• Ұлпалардың жіктелуі,
• Классификациясы.

Алғашқы түзуші ұлпалар. Алғашқы жабындық ұлпалар және түктер(трихомалар) мен қабыршақтар.

Соңғы жабындық ұлпалар.

Механикалық ұлпалар.

Өткізгіш ұлпалар.

 Өткізгіш шоқтар.

1. Глоссарий

Лекция -2

Өсімдіктердің біркелкі болып келетін сулы ортадан жер бетіне ауысуы олардың біртектес вегетативтік денесінің белсенді түрде оргавдарға сабаққа, жапыраққа, тамырға бөлінуіне' әкеліп соқгырды. Бұл органдардың, күрылысы өртүрлі болып келетін, алайда қалай болса солай емес, белгілі бір жүйеде орналасқан, бір-бірінен оңай ажыратылатын клеткалардың тобынан тұрады. Атқаратын қызметі бірдей және шығу тегі бір, морфологиялық жағынан біртектес болып келетін клеткалардың тобын ұлпа деп атайды.

Үлпа туралы ғылымның негізін салған белгілі италия галымы М.Мальпига мен ағылшын ғалымы Н.Грю (1671ж.) болған.

Үлпаларды негізінен мынадай алты топқа бөледі:

 меристемалық ~ (түзуші),

жабындық, негізгі, арқаулық (механикалық),

өткізгіш және бөліп шығарушы ұлпалар.

Тұзуші ұлпалар (мерисистемалад)

Өсімдіктердщ жануарлардан айырмашьошны сол, олар өміріыщ соңьша дейін өсуін тоқтатпайды және жаңа органдар түзіп отырады, Бр жағдай өсімдіктердің белгілі бір жерлеріңце түзіліп кальштасатьш меристемалық ұлпалардың болуымен байланысты. Меристемалық рпа тығыз больш орналаскан тірі клеткалардьщ тобьшан тұрады. Мұвдай клеткалардьщ куысын цитоплазма толтырьш түрады, оның ортасъщда үлкен ядро орналасады, үдкен вакуольдері болмайды, клетка кабықшасы өте жұкд больш келеді және алгашқы кабыкдгадан тұрады (35,В- сурет). Меристемальш; клеткалардьщ негізгі екі кдсиеті болады- белсенді тұрде белінеді жөне дифференциацияланады, яғни баскэ үлпалардың клеткаларыңа айналады.

Алғашкд және сощы меристема. Алғашқы меристема ескіннщ, үрықтың клеткаларынан дами бастаған кезінен пайда болады. Сощы меристема, әдетте алғашқы меристемадан кейін түрактанған (дифференциацияланған) ұлпалардан пайда болады. Алғашқы меристемадан алғашқы ұлпалар, ал соңғы меристемадан соңғы ұлпалар түзіледі.

Орналасу ерекшеліктеріне қарай меристемаларды төрт топқа беледі.

Тебелік (атжалвдық) меристема. Тебелік меристема сабақгың, тамырдьщ негізгі және бүйірлік естерінің ұштарыңда орналасады.

[pic 1]

35-сурет. Элодейдің еркенінің төбелік бүршігі:

А- тікесінен жасшіған кесіндісі; Б- жоғарғы ұшы (сырткы кескіні және кесіндісі); В-алғашқы меристеманың клеткасы: 1- хоғарғы үшы (апекс); 2- жапыракгың бастамасы; 3- колтыкгық бұршіктін бастамасы (тебешігі).

(35Д~сурет).

Ол негізінен оргаңцардың үзындыкка өсуін камтамасыз етеді. Шыту тегі жағынан тебелік меристема алғашқы меристемага жатады. Сабақ пен тамырдьщ ең жоғарғы үштарыңда, тез белінуге кабілетгі паренхималық клеткалардың аздаған тобы (сиректеу бір клетка) орналасады. Олардьі белсенді (инициалды) клеткалар деп атайды. Бұлардан сәл төмевдеу сирек бөлінетін клеткалар орналасады. Олардан төменірек, меристемадан үш түрлі "клеткалардьщ тобы сщиауланып шығады. Осы клеткалардан алғашқы вегетативтік дененің түрақгы үлпалары кдлыптасады (дафференцияланады): протодерма- клеткалардьщ үсгіңгі "кабаты, олар жабын үлпасыньщ бастамасьш береда; прокамбий- вертикалвды өстің үзьша бойьшда топтасьш (тяжами) орналаскан, ұшгары үшкір больш келетін меристеманың үзынша клеткалары, олардан- өткізгіш және аркаулық үлпалар, сонымен бірге соңғы меристема (камбий) пайда болады; негізгі меристема - негізгі үлпаларға бастама береді.