Türkiye’de leksikoloji üzerine yapılan temel çalışmalar. Kaynak taraması

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ – түрік университеті

Филология факультеті

[pic 1]

БӨЖ

Тақырып:  1. Türkiye’de leksikoloji üzerine yapılan temel çalışmalar. Kaynak taraması

2. Tarihte Sözlükbilimi

Орындаған: Балтабай Еркебұлан

Тобы: ФАТ – 311 (Ф) А

Қабылдаған:  Джунаева Насиба

Түркістан – 2024

Türkiye'de leksikoloji üzerine yapılan temel çalışmalar. Kaynak taraması.

1. Türk Dil Kurumu (TDK) Çalışmaları

Türk Dil Kurumu, Türkçenin sözlükleştirilmesi ve kelimelerin anlam ilişkilerinin belirlenmesi konusunda önemli çalışmalar yapmıştır. TDK'nin yayımladığı Türkçe Sözlük ve Yeni Türkçe Sözlük gibi eserler, dilin kelime dağarcığını ve kelimeler arasındaki ilişkileri inceleyerek leksikolojik çalışmalarla üretilmektedir.

2. Sözlükçülük Çalışmaları

Türkçede leksikolojik çalışmalar genellikle sözlükçülük üzerine yoğunlaşır. Bu alanda, kelimelerin akışı, gelişmeler, kullanım alanları ve sözlüklerdeki sunum gibi ele alınır.

Edebiyatçılar ve Dilbilimciler : Zeki Velidi Togan, Fahir İz, Talat Tekin gibi önemli isimler, Türkçenin leksik yapısı süt önemli katkılarda bulunanlardır. Bu çalışmalar, hem teorik hem de pratik sözlükçülük anlayışlarını içermektedir.

Çeşitli Sözlükler : Türkçe'nin farklı alanlarındaki anlatımını izlemek amacıyla yayımlanan özel alan sözlükleri de önemli bir sözlükolojik kaynaktır. Örneğin, Türk Dil Kurumu Çağdaş Türk Lehçeleri Sözlüğü gibi çalışmalar, Türkçe'nin çeşitli genişlikleri ve ağızlarındaki çeşitli kelimelerini ortaya koyuyor.

3. Türkçede Anlam Bilimi Çalışmaları

Türkçe kelimelerin anlam yapıları ve kelime gruplarının saklanması üzerine yapılan araştırmalarda önemli bir yer tutar. Bu alanda yapılan çalışmalar, anlam değişimlerini, kelimelerin çok anlamlılıklarını, deyimsel kullanımlarını ve metaforlarını inceleyerek, Türkçede anlam dünyasında nasıl şekillendiğine dair bilgiler sunuyor.

Ali Peker , kelime anlamı, çok anlamlılık, eşanlamlılık ve karşılıklı anlamlılık konusunda yaptığı çalışmalarla bu alanda önemli bir yer edinmiştir.

4. Dilbilimsel Lexikoloji Çalışmaları

Dilbilimsel leksikoloji, dildeki kelimelerin yapılarını, kökenlerini, türetilmesini ve türemiş kelimeleri inceleyerek bir alt dal olarak gelişmiştir. Bu çalışmaların, sözcüklerin etimolojisini ve yapısal özelliklerin anlaşılmasına yönelik olması önemlidir.

Prof. Dr. Muharrem Ergin ve Prof. Dr. Şerafettin Turan , Türkçedeki kelime kökenleri ve morfolojik yapıları üzerine yaptığı incelemelerle bu alanda katkılar

sağlamışlar.

5. Yerli ve Yabancı Kelimeler Üzerine Çalışmalar

Türkçedeki yerli kelimelerle birlikte, dilimize geçmiş olan yabancı kelimelerin etkileri üzerine yapılan çalışmalar da Türkiye'de önemli bir leksikolojik alan oluşturur. Bu araştırma, kelimelerin kökeni ve belirtilerdeki değişimler, kelime alışverişi ve dildeki yabancı etkiler üzerine yoğunlaşıyor.

Prof. Dr. Gültekin Kılınç gibi araştırmacılar, Türkçeye Arapça, Farsça ve Fransızca gibi dillerden geçmiş kelimeler ve bunların anlam değişimlerini ele almıştır.

6. Deyim ve Atasözü Çalışmaları

Türkçedeki deyim ve atasözlerinin sözlükolojik analizleri de önemli bir yer tutar. Bu alandaki çalışmaların, ifadelerin ve atasözlerinin dildeki rolü, anlam yapılarını ve kültürel açıdan inceler. Bu tür çalışmalar, Türkçe'nin sosyal ve kültürel açıdan zenginliğini ortaya koyuyor.

7. Dijital Lexikoloji Çalışmaları

Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte, Türkiye'de dijital ortamda yapılan leksikolojik çalışmalarda da esneklik. Bu çalışmalar, bilgisayar destekli dil analizleri, kelime veritabanları ve çevrimiçi sözlüklerin bulunduğu gibi alanlara yoğunlaşır. Türkçe'nin dijital ortamda daha verimli bir şekilde projeleri amaçlayan projeler bu yeteneği yer alır.

Tarihte Sözlükbilimi

Sözlükbilimi, dilin kelimelerinin anlamlarını, kökenlerini, günlüklerini ve evrimini inceleyerek bir bilim dalıdır. Sözlükbilimi, hem kelimelerin anlamlarını belirlemeye yönelik çalışmalarını hem de bu kelimelerin gelişimlerini, dildeki yerlerini ve sözlüklerde nasıl sunulmaları açıklamalarını araştırır. Bu alan tarihi, dilin kayıtlı hale gelmesiyle başlamış ve dilin üyeleri paralel olarak şekillenmiştir.

1. Erken Dönem: İlk Yazılı Kaynaklar

Sözlükçülüğün temelleri, yazılı dilin doğuşuyla atılmaya başlandı. İlk sözlükler, genellikle iki dil arasında karşılıklar veren listeler şeklinde olmuştur. Eski sözlüklerde yazılı dilin ilk örneklerini veren medeniyetler tarafından sayısı.

Sümerler ve Akadlar : MÖ 3. binyılda Sümerler, Mezopotamya'da çivit yazısıyla kelime listeleri oluşturmuşlardır. Bu listeleyici, Sümerce ve Akadca arasında kelime karşılıklarını içeren ilk sözlük örneklerindendir.

Eski Yunanca : Eski Yunanca'da, kelimelerin anlamlarının açıklanması ve kelime türetme üzerine yapılan çalışmalar önemlidir. Hesiodos ve Platon gibi düşünürler, kelimelerin yoğunluğu üzerine yazılar yazmışlar ve bu yazılarda kelimeleri tanımlamışlardır.