Топонимика села

Буймо ялын топонимикыже

Пажбекова Анастасия Валерьевна, 9 класс

Агырзе районысо  Буймо кыдалаш школ

Туныктышо – Ильина Эмма Николаевна, кÿшыл категориян

 марий йылмым да литературым туныктышо

Вуйлымаш:

1. Ончылмут

2. Тÿҥ ужаш

1. Топонимикын илышыште верже

2. Буймын топонимикыже

1. Иктешлымаш

1. Литератур

2. Приложений-влак

Ончылмут

Мемнан кызытсе илышыште мо дене гына она кудалышт, она кошт. Коштмо корныштына öрдыжеш палыме да палыдыме станций, ола, эҥер, курык лÿм-влак кодыт. Шочмо верым эртен кайымек, ме онат шоналте,  молан тудо тыге лÿмдалтын. Кушеч лектыныт тиде лÿм-влак? Мом нуно каласен кертыт эртыше жап нерген?

 «Огеш лий шоналташ мемнан кызытсе илышнам географический лÿм деч посна, - воза топонимике шанчыште палыме Э.М Мурзин. – Нуно чыла вере да эре мемнан шонымашнам изи годсекак ужатат. Чылажынат мланде ÿмбалне шке адресше уло, а тиде адресше айдемын шочмо верже гыч тÿҥалеш. Шочмо ял, урем, кудыштыжо тудо ила, ола, эл – чылажынат шке лÿмжö уло».

 Шке лÿмым  изи вер-влакат нумалыт: кожла, пасу, куп, курык, арка, корем. Тыгай лÿм-влак картыштат укелыт да документыштат пеш шуэн веле вашлиялтыт. Нуным тиде верыште илыше еҥ-влак гына палат.

Чыла географический лÿм-влакын шкеныштын смыслышт уло. Кеч-могай калыкат эҥерлан але яллан лÿмым тыглай гына пыштен огыл. Тышечын иктешлымашым ыштена: чыла умыландараш лиеш,  эн йöсö да палыдыме мутан географический лӱм-влакымат. Калык йылме гыч южо мут-влак йомыт, а южыжо шке значенийжым вашталтат. Садлан йӧсӧ лиеш эҥер але ял лӱмым умыландарен пуаш, молан тудо тыге лӱмдалтын. Кажне мутын шке историйже уло, чӱчкыдынрак легендыже. Керек-могай географический лÿм-влак культур памятник улыт. Тыгай тудын пӱртӱсшо. Ий, айдеме, событий-влак каят, но шарнымашыже нунын нерген кодеш, тыгак топонимикыште – эҥер але ер, ола але ял лӱм-влакыште. 

Мыйын шымлыме пашам шочмо Буймо ял да тудын воктенсе тÿрлö вер-шӧрла нерген. Тидлан верчын шкаланем тыгай задаче-влакым шындышым:

1. палаш, мо тыгай топонимика;
2. марий топонимика нерген архивный да справочный материалым шымлаш;
3. марий топонимикын структурыжым да кузе лиймыжым рашемдаш;

Мыйын пашаштем кызытсе ономастика кучылталтын. Тÿҥ пашам: описаний йӧным кучылтын, исторический методлан эҥертен, марий топоним-влакын эртыме да кушмо корныштым эскерен, марий-влакын Агрыз районыш толын лекмышт да илаш тӱҥалмышт дене дене кылден, таҥастарен шымлаш. Мутым расшифроватлаш мыланем музейысе краеведческий материаллан, школ материаллан да  Вершининын «Топонимический словарь низовья Камы и Вятки» книгажлан эҥерташ логале. А южо мутшым палаш мыланем родо-шочшем-влак полышкалышт, тиде: ачам - Пажбеков Валерий Николаевич, авам - Пажбекова Алиса Владимировна, кугезе ковам - Софья Исламовна да Исанаева Ольга Владимировна ден Ишкатова Любовь Васильевна кокам-влак.

Мыйын шонымаште, тиде пашам кажне Буймо ялыште илышылан але унала толшылан оҥай да пайдале лийшаш  палаш,  кушечын лектыныт корем але эҥер, тÿрлö вер-шӧр лӱм-влак.

Топонимикын илышыште верже

Топонимика – моло наука-влак дене танастарымаште самырык наука, тудо георафический лÿм-влакым тунемеш. «Топонимика» мут кок грек шомак гыч ышталтын: topos – вер (место) да  onoma – лÿм (имя). Кеч-могай картыштат пеш шуко географический лÿм-влак улыт. Да тиде кажне лÿмжат палыме да палыдыме, проста да неле, вуйым пудыратыше оҥай историйым нумалеш. Тиде вер-шöр лÿм-влакым шымлымаш айдемын илышыжым сайынрак пален налаш полша. Нуныжым топонимист-влак эскерен шогат: шымлат, тунемыт, таҥастарат, историй, археологий, языкознаний могырым тергат. А тыгай пашаже воранен кайыже манын, утларак келгын пален, чын возен налме материал кÿлеш. Могай вара пайдаже тиде вер-шöр лўм-влак деч маныда? Уло, да эше могай?! Мутлан, Францийыште, Руан ола воктене, Сюссак манме вер уло, йырже чодыра кушкеш. Но топонимист-влакын ойышт почеш, Сюссак манмет римско-галльский пагытысе поян поместий нерген ойла. Археолог-влакын раскопкым ыштымекышт, могай öрмаш лийын: чынак, поян вилле деч кодшо арвер-влакым муыныт.